Szkoła Podstawowa: KLASA 5
1. Biologia jako nauka:
- czym zajmuje się biologia;
- cechy organizmów żywych;
- czynności życiowe organizmów;
- budowa organizmów wielokomórkowych;
- dziedziny biologii.
2. Poznawanie biologii:
- różnice między obserwacją a doświadczeniem;
- etapy metody naukowej;
- cechy dobrego badacza;
- gdzie czerpać wiedzę z biologii.
3. Mikroskop, preparaty i obserwacje:
- budowa mikroskopu optycznego;
- jak przygotować preparaty mikroskopowe;
- mikroskop elektronowy;
- obliczanie powiększenia mikroskopu.
4. Składniki chemiczne organizmów:
- sole, tłuszcze, białka, cukry w organizmach żywych i ich funkcje;
- kwasy nukleinowe;
- komórka zwierzęca i jej budowa;
- komórka roślinna i jej budowa;
- komórka bakteryjna;
- fotosynteza.
Szkoła Podstawowa: KLASA 6
1. W królestwie zwierząt:
- komórka zwierzęca;
- cechy zwierząt;
- jak zbudowany jest organizm zwierzęcy;
- zwierzęta kręgowe;
- zwierzęta bezkręgowe.
2. Tkanki występujące u zwierząt:
- rodzaje tkanek;
- tkanka nabłonkowa, budowa i funkcje;
- tkanka mięśniowa, budowa i funkcje;
- tkanka nerwowa, budowa i funkcje;
- obserwacje tkanek pod mikroskopem.
3. Tkanka łączna:
- rodzaje tkanki łącznej;
- tkanki kostna, chrzęstna oraz tłuszczowa;
- krew jako tkanka płynna;
- cechy charakterystyczne poszczególnych tkanek.
4. Gąbki - zwierzęta inne niż wszystkie.
5. Parzydełkowce:
- budowa parzydełkowców;
- przedstawiciele parzydełkowców;
- znaczenie parzydełkowców w przyrodzie;
- cechy charakterystyczne płazińców;
- przystosowania tasiemca do pasożytniczego trybu życia;
- budowa tasiemca.
Szkoła Podstawowa: KLASA 7
1. Budowa mikroskopu optycznego.
2. Budowa komórki prokariotycznej i eukariotycznej.
3. Przegląd tkanek zwierzęcych.
4. Skóra – jej budowa i funkcje. Higiena i choroby skóry.
5. Układ ruchu:
- budowa szkieletu;
- rodzaje stawów;
- budowa i znaczenie mięśni;
- higiena i choroby układu ruchu.
6. Składniki pokarmowe (witaminy, cukry, białka, tłuszcze) oraz budowa układu pokarmowego. Trawienie i wchłanianie. Higiena i choroby układu pokarmowego.
UWAGA! Zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału dla klasy 7.
Szkoła Podstawowa: KLASA 8
1. Układ nerwowy:
- ośrodki nerwowe;
- centralny i obwodowy układ nerwowy, autonomiczny układ nerwowy i przykłady jego kontroli;
- łuk odruchowy, pojęcie i rodzaje odruchów;
- zmysły – budowa i działanie oraz higiena narządów zmysłów.
2. Układ hormonalny:
- gruczoły dokrewne i ich przegląd;
- rola i rodzaje hormonów;
- zasada działania hormonów;
- antagonistyczne działanie hormonów.
3. Genetyka:
- nośnik informacji genetycznej – DNA i jego budowa; budowa RNA;
- podziały komórkowe; przebieg mitozy i mejozy; I i II podział mejotyczny; haploidalność i diploidalność;
- podstawowe prawa dziedziczenia; I i II Prawo Mendla;
- dziedziczenie grup krwi; kodominacja.
UWAGA! Zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału dla klasy 7 i 8.
Liceum Ogólnokształcące: KLASA 1 (kontynuacja szkoły podstawowej)
1. Węglowodany – budowa i znaczenie:
- budowa węglowodanów;
- podział węglowodanów na monosacharydy, disacharydy i polisacharydy;
- przemiany glukozy;
- wiązanie O-glikozydowe;
- budowa, przykłady i funkcje monosacharydów, disacharydów i polisacharydów;
- występowanie i znaczenie węglowodanów;
- wykrywanie monosacharydów i polisacharydów w materiale biologicznym.
2. Białka – budulec życia:
- budowa aminokwasów i białek;
- związek między budową a funkcją białek;
- podział białek na białka proste i złożone;
- przykłady białek, ich występowanie i funkcje.
3. Właściwości i wykrywanie białek:
- właściwości białek;
- wpływ wybranych czynników fizykochemicznych na białka (zjawisko koagulacji i denaturacji);
- badanie wpływu wybranych czynników fizykochemicznych na białko;
- wykrywanie białek w materiale biologicznym (reakcja biuretowa, reakcja ksantofilowa).
4. Lipidy – budowa i znaczenie:
- podział lipidów ze względu na budowę cząsteczki;
- budowa i właściwości lipidów prostych;
- kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone;
- budowa i właściwości lipidów złożonych;
- znaczenie biologiczne lipidów prostych i złożonych;
- wykrywanie lipidów w materiale biologicznym.
5. Budowa i funkcje kwasów nukleinowych:
- budowa i funkcje nukleotydów;
- zasada komplementarności;
- budowa DNA;
- występowanie i znaczenie DNA;
- budowa i rodzaje RNA;
- znaczenie RNA.
Liceum Ogólnokształcące: KLASA 2 (kontynuacja szkoły podstawowej)
1. Ogólna budowa i funkcje szkieletu:
- podział aparatu ruchu na część bierną i część czynną;
- budowa i funkcje szkieletu, elementy szkieletu osiowego i szkieletu kończyn;
- podział kości ze względu na ich kształt;
- budowa zewnętrzna i budowa wewnętrzna kości długiej;
- właściwości kości a ich funkcje.
2. Rodzaje połączeń kości:
- podział połączeń kości (połączenia ścisłe i połączenia ruchome);
- rodzaje i budowa połączeń ścisłych;
- budowa stawu i funkcje budujących go elementów;
- rodzaje stawów.
3. Szkielet osiowy i szkielet kończyn:
- budowa i rola elementów szkieletu osiowego: czaszki, kręgosłupa i klatki piersiowej;
- naturalne krzywizny kręgosłupa;
- budowa obręczy barkowej i kończyny górnej;
- budowa obręczy miednicznej i kończyny dolnej.
4. Budowa i funkcjonowanie mięśni szkieletowych:
- przykłady mięśni szkieletowych i ich funkcje;
- budowa mięśnia szkieletowego z uwzględnieniem budowy sarkomeru;
- współdziałanie i antagonizm mięśni szkieletowych;
- mechanizm skurczu mięśnia;
- źródła energii dla mięśni.
5. Higiena i choroby aparatu ruchu:
- wpływ diety, suplementów diety i aktywności fizycznej na stan aparatu ruchu;
- doping i jego wpływ na organizm;
- zaburzenia aparatu ruchu (wady postawy, płaskostopie, urazy mechaniczne);
- profilaktyka wad postawy i płaskostopia;
- choroby aparatu ruchu (osteoporoza i krzywica) oraz ich profilaktyka.
6. Układ pokarmowy - organiczne składniki pokarmowe:
- cukry jako główne źródło energii;
- podział węglowodanów na przyswajalne i nieprzyswajalne;
- błonnik pokarmowy i jego funkcja;
- białka jako budulec organizmu;
- podział aminokwasów na endogenne i egzogenne;
- białka pełnowartościowe i niepełnowartościowe;
- tłuszcze jako materiał zapasowy;
- funkcje NNKT i ich źródła;
- zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe.
7. Układ pokarmowy - rola witamin; nieorganiczne składniki pokarmowe:
- podział witamin na rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalne w wodzie;
- zapotrzebowanie organizmu na witaminy (hipowitaminoza, awitaminoza i hiperwitaminoza);
- charakterystyka, funkcje i źródła witamin;
- znaczenie naturalnych antyutleniaczy;
- podział składników mineralnych na makroelementy i mikroelementy oraz ich funkcje;
- znaczenie i właściwości wody;
- bilans wodny człowieka.
8. Budowa i funkcje układu pokarmowego:
- odcinki przewodu pokarmowego i ich rola;
- wędrówka pokarmu w przewodzie pokarmowym;
- rodzaje zębów i ich budowa;
- związek między budową poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego a pełnionymi przez nie funkcjami;
- mikrobiom i jego rola w organizmie;
- gruczoły trawienne (wątroba, trzustka, ślinianki);
- wątroba jako centrum metaboliczne organizmu.
9. Procesy trawienia i wchłaniania:
- trawienie w przewodzie pokarmowym składników odżywczych: białek, tłuszczów, cukrów;
- enzymy trawienne i ich funkcje;
- wchłanianie produktów powstałych w wyniku trawienia składników pokarmowych;
- budowa i rola kosmków jelitowych;
- działanie ośrodków głodu i sytości;
- wpływ pH na trawienie skrobi.
10. Zasady racjonalnego odżywiania się:
- czynniki wpływające na zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe;
- bilans energetyczny (dodatni i ujemny);
- piramida zdrowego żywienia i stylu życia;
- wielkość porcji i proporcje składników posiłków;
- otyłość jako problem zdrowotny związany z rozwojem cywilizacji, przyczyny otyłości i jej profilaktyka;
- BMI;
- zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia).
11. Choroby układu pokarmowego:
- badania diagnostyczne chorób układu pokarmowego (gastroskopia, kolonoskopia, USG, badania krwi i kału);
- choroby pasożytnicze układu pokarmowego (tasiemiec, glista ludzka, owsik, włosień kręty) i sposoby zarażenia się nimi;
- choroby wirusowe układu pokarmowego (WZW A, WZW B, WZW C);
- choroby bakteryjne układu pokarmowego (próchnica, choroba wrzodowa, salmonelloza);
- zespół złego wchłaniania;
- choroba Crohna;
- choroby nowotworowe układu pokarmowego (rak żołądka, rak jelita grubego);
- dieta bezglutenowa.