Szkoła Podstawowa: KLASA 5
1. Tkanki i organy roślinne:
- rodzaje tkanek;
- przystosowania budowy poszczególnych tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji;
- miejsca występowania tkanek roślinnych;
- tkanki pod mikroskopem;
- korzeń - funkcje, strefy korzenia, systemy korzeniowe, przekształcenia korzeni ;
- łodyga - rodzaje pędów, budowa zewnętrzna łodygi, funkcje łodygi, przekształcenia łodygi;
- liść - główne funkcje liścia, budowa liścia, przekształcenia liścia;
2. Mchy:
- środowisko życia;
- budowa i znaczenie mchów;
- przedstawiciele mchów;
- cechy pospolitych gatunków mchów;
3. Widłaki, paprocie i skrzypy:
- miejsce występowania paprotników;
- charakterystyczne cechy paproci, skrzypów i widłaków;
- budowa zewnętrzna przedstawicieli paprociowych, widłakowych, skrzypowych;
Szkoła Podstawowa: KLASA 6
1. Kręgowce zmiennocieplne: Ryby - kręgowce środowisk wodnych:
- charakterystyczne cechy kręgowców;
- gromady kręgowców;
- środowisko życia ryb;
- przystosowania ryb do życia w wodzie;
- budowa zewnętrzna ryb;
- sposób rozmnażania i rozwój ryb;
- opieka ryb nad potomstwem;
- przegląd ryb;
- gatunki chronione ryb;
2. Kręgowce zmiennocieplne: Płazy - kręgowce wodno-lądowe:
- środowisko życia płazów;
- przystosowania płazów do życia w środowisku wodno-lądowym;
- narządy oddechowe płazów;
- rozmnażanie i rozwój płazów;
- zróżnicowanie budowy i trybu życia płazów;
- gatunki płazów żyjące w Polsce;
- przegląd płazów;
- gatunki chronione płazów;
3. Kręgowce zmiennocieplne: Gady - kręgowce, które opanowały ląd:
- środowisko życia gadów;
- przystosowania gadów do życia na lądzie;
- rozmnażanie się i rozwój gadów;
- zróżnicowanie budowy i trybu życia gadów;
- błony płodowe i ich rola;
- gatunki gadów żyjących w Polsce;
- gatunki chronione gadów;
Szkoła podstawowa: KLASA 7
I. Zagadnienia tematyczne z klasy 7:
1. Układ nerwowy i narządy zmysłów:
- ośrodki nerwowe;
- centralny i obwodowy układ nerwowy, autonomiczny układ nerwowy - budowa;
- przykłady kontroli - układ nerwowy współczulnym i przywspółczulny;
- łuk odruchowy, pojęcie i rodzaje odruchów;
- synapsy i ich rodzaje;
- choroby i higiena układu nerwowego;
- zmysły - budowa i działanie oraz higiena narządów zmysłów; przegląd i budowa zmysłu dotyku, słuchu, wzroku, równowagi.
2. Układ hormonalny:
- gruczoły dokrewne i ich przegląd;
- rola i rodzaje hormonów;
- zasada działania hormonów;
- antagonistyczne działanie hormonów;
- choroby układu dokrewnego.
UWAGA! Zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału oraz wymaganiami edukacyjnymi dla klasy 7.
Szkoła Podstawowa: KLASA 8
I. Zagadnienia tematyczne z klasy 8:
1. Ekologia:
- podstawowe pojęcia w ekologii;
- tolerancja ekologiczna; przykłady gatunków wskaźnikowych; stenobionty i eurybionty;
- organizm a środowisko;
- interakcje między i wewnątrzpopulacyjne;
- strategie rozrodu - r i K;
- zależności pokarmowe; łańcuch spasania i detrytusowy; piramidy troficzne; sieci zależności troficznych;
- materia i energia w ekosystemie;
- cechy i struktura populacji; krzywe przeżywania i wzrostu populacji - jotowata i esowata;
- cykle biogeochemiczne - węgiel, azot;
- struktura i funkcjonowanie ekosystemu; piętra roślinności w lesie i górach;
- sukcesja ekologiczna;
- źródła i skutki zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i litosfery; dziura ozonowa, efekt cieplarniany, kwaśne deszcze, smog i jego rodzaje.
2. Ewolucjonizm:
- istota procesu ewolucji;
- pośrednie i bezpośrednie dowody ewolucji;
- skamieniałości;
- ogniwa pośrednie;
- relikty;
- jedność budowy i funkcjonowania organizmów;
- narządy szczątkowe;
- rozmieszczenie organizmów;
- struktury homologiczne i analogiczne, konwergencja i dywergencja.
3. Mechanizmy ewolucji
- założenia teorii ewolucji;
- powstawanie nowych gatunków;
- przykłady doboru stabilizującego, rozdzielającego i kierunkowego;
- mechanizmy i prawidłowości ewolucji, w tym mutacje, dobór naturalny, dryf genetyczny, adaptacje.
4. Genetyka:
- podstawowe prawa dziedziczenia; zadania genetyczne - I i II Prawo Mendla;
- dziedziczenie cech u człowieka; dziedziczenie płci u człowieka; cechy sprzężone z płcią;
- dziedziczenie grup krwi;
- krzyżówki genetyczne - allele wielokrotne, dziedziczenie cech sprzężonych z płcią;
- zmienność - środowiskowa i mutacyjna;
- choroby genetyczne i ich dziedziczenie (genowe - punktowe, chromosomowe strukturalne i chromosomowe liczbowe).
UWAGA! Zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału oraz wymaganiami edukacyjnymi dla klasy 8.
Liceum Ogólnokształcące: KLASA 1 (kontynuacja szkoły podstawowej)
1. Kierunki przemian metabolicznych:
- rodzaje reakcji metabolicznych: anabolizm i katabolizm;
- budowa i funkcja ATP;
- inne rodzaje przenośników elektronów*;
- szlaki metaboliczne;
- funkcje apoenzymu, koenzymu i centrum aktywnego.
2. Budowa i działanie enzymów:
- budowa i właściwości enzymów;
- mechanizm działania enzymów - kataliza enzymatyczna;
- badanie wpływu enzymów na białka.
3. Oddychanie komórkowe. Oddychanie tlenowe:
- znaczenie oddychania tlenowego;
- związek między budową mitochondrium a przebiegiem oddychania tlenowego;
- substraty i produkty kolejnych etapów oddychania tlenowego.
4. Procesy beztlenowego uzyskiwania energii:
- rodzaje fermentacji;
- etapy przebiegu fermentacji mlekowej;
- porównanie fermentacji z oddychaniem tlenowym;
- zastosowanie fermentacji mlekowej i alkoholowej.
5. Inne procesy metaboliczne:
- uzyskiwanie energii ze składników pokarmowych;
- znaczenie glukoneogenezy;
- procesy syntezy i rozkładu glikogenu;
- znaczenie procesu utleniania kwasów tłuszczowych - beta oksydacja.
6. Budowa komórki - organella plazmatyczne i nieplazmatyczne. Porównanie komórek eukariotycznych. Budowa komórki prokariotycznej:
- podział komórek na eukariotyczne i prokariotyczne;
- główne elementy komórki eukariotycznej;
- przykłady przystosowania komórek do pełnionych przez nie funkcji;
- porównanie budowy komórek zwierzęcych, roślinnych i grzybowych.
Liceum Ogólnokształcące: KLASA 2 (kontynuacja szkoły podstawowej)
1. Budowa i działanie układu nerwowego:
- budowa i funkcje układu nerwowego;
- budowa neuronu;
- rola komórek glejowych;
- podział neuronów na czuciowe, ruchowe i pośredniczące;
- powstawanie i mechanizm przewodzenia impulsu nerwowego;
- budowa i działanie synapsy chemicznej;
- przewodzenie impulsu między neuronami;
- neuroprzekaźniki pobudzające i hamujące - funkcje i przykłady.
2. Ośrodkowy układ nerwowy:
- budowa ośrodkowego układu nerwowego;
- budowa mózgowia (mózg, pień mózgu, móżdżek) i jego funkcje;
- budowa i funkcje mózgu;
- rola rdzenia kręgowego.
3. Obwodowy układ nerwowy:
- budowa i funkcje obwodowego układu nerwowego;
- podział nerwów na nerwy czaszkowe i rdzeniowe oraz na nerwy czuciowe, ruchowe i mieszane;
- odruchy warunkowe i odruchy bezwarunkowe;
- łuk odruchowy - budowa, droga impulsu w łuku odruchowym;
- odruch uczenia się.
4. Autonomiczny układ nerwowy:
- funkcjonalny podział układu nerwowego;
- budowa i funkcja autonomicznego układu nerwowego;
- rola układu autonomicznego w utrzymaniu homeostazy;
- lokalizacja struktur nerwowych autonomicznego układu nerwowego.
5. Budowa i działanie narządu wzroku:
- receptory i kryteria ich podziału;
- budowa oka - aparat ochronny i ruchowy oka, elementy budowy gałki ocznej;
- droga światła w oku;
- akomodacja i adaptacja oka;
- widzenie przestrzenne;
- wady wzroku;
- choroby oczu (jaskra, zaćma, zwyrodnienie plamki, daltonizm);
- higiena wzroku.
6. Ucho - narząd zmysłu słuchu i zmysłu równowagi:
- budowa ucha;
- funkcje poszczególnych elementów budowy ucha;
- droga dźwięku w uchu;
- powstawanie wrażeń słuchowych;
- budowa i działanie narządu równowagi;
- negatywny wpływ hałasu na zdrowie.
7. Narządy smaku oraz węchu:
- budowa i funkcje narządu smaku;
- powstawanie wrażeń smakowych;
- budowa i funkcje narządu węchu;
- powstawanie wrażeń węchowych.
8. Budowa i rola układu hormonalnego:
- budowa układu hormonalnego;
- budowa gruczołów zewnątrzwydzielniczych i wewnątrzwydzielniczych;
- gruczoły dokrewne - miejsca występowania w organizmie i funkcje;
- działanie wybranych hormonów na organizm człowieka;
- podział hormonów ze względu na budowę chemiczną;
- wybrane hormony tkankowe (gastryna, erytropoetyna, histamina);
- udział układu hormonalnego w homeostazie - regulacja hormonalna rytmu dobowego;
- regulacja hormonalna tempa metabolizmu;
- regulacja hormonalna wzrostu organizmu.
9. Regulacja wydzielania hormonów:
- rola podwzgórza i przysadki w koordynacji pracy układów hormonalnego i nerwowego;
- sprzężenie zwrotne ujemne w regulacji wydzielania hormonów tarczycy, kory nadnerczy i gonad;
- antagonistyczne działanie hormonów w regulacji poziomu glukozy i wapnia we krwi.
10. Nadczynność i niedoczynność gruczołów dokrewnych. Stres:
- skutki nadczynności i niedoczynności gruczołów (w tym choroby: karłowatość, gigantyzm, akromegalia, choroba Gravesa-Basedowa);
- cukrzyca typu I i typu II;
- hormonalna terapia zastępcza;
- choroba Hashimoto;
- stres - definicja, przyczyna i rodzaje;
- rola podwzgórza w reakcji stresowej;
- rola kortyzolu w długotrwałym stresie;
- sposoby radzenia sobie ze stresem.
11. Budowa i funkcje męskich narządów rozrodczych:
- męskie cechy płciowe (pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe);
- budowa męskiego układu rozrodczego (narządy płciowe zewnętrzne i wewnętrzne);
- funkcje męskiego układu rozrodczego;
- spermatogeneza;
- budowa plemnika.
12. Budowa i funkcje żeńskich narządów rozrodczych:
- żeńskie cechy płciowe (pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe);
- budowa żeńskiego układu rozrodczego (żeńskie narządy płciowe zewnętrzne i wewnętrzne);
- funkcje żeńskiego układu rozrodczego;
- oogeneza;
- cykl menstruacyjny i jego fazy;
- hormonalna regulacja przebiegu cyklu płciowego;
- rola syntetycznych hormonów w regulacji cyklu menstruacyjnego.
13. Rozwój człowieka:
- zapłodnienie - znaczenie i przebieg;
- rozwój prenatalny (zarodkowy i płodowy);
- funkcje błon płodowych;
- łożysko - budowa i funkcje;
- zmiany w organizmie kobiety w okresie ciąży;
- czynniki wpływające na przebieg ciąży;
- badania prenatalne;
- okres postnatalny i jego etapy;
- skutki wydłużającego się okresu starości.
14. Higiena i choroby układu rozrodczego:
- higiena układu rozrodczego
- profilaktyka chorób układu rozrodczego;
- diagnostyka chorób układu rozrodczego (badania cytologiczne, USG jamy brzusznej, badania krwi, mammografia, badania histopatologiczne);
- choroby układu rozrodczego (rak piersi, rak jąder, przerost gruczołu krokowego, rak szyjki macicy, rak jajnika) i znaczenie ich wczesnej diagnostyki;
- choroby układu rozrodczego przenoszone drogą płciową (kiła, rzeżączka, chlamydioza, rzęsistkowica, HPV, grzybice narządów płciowych), sposoby ich leczenia i profilaktyka.
Liceum Ogólnokształcące: KLASA 3 (kontynuacja szkoły podstawowej)
1. Biotechnologia tradycyjna:
- biotechnologia tradycyjna;
- biotechnologia molekularna;
- zakres działania biotechnologii;
- zastosowanie biotechnologii w różnych dziedzinach życia człowieka.
2. Podstawowe techniki inżynierii genetycznej:
- inżynieria genetyczna;
- sekwencjonowanie DNA;
- metoda PCR;
- elektroforeza DNA;
- zastosowanie technik inżynierii genetycznej.
3. Organizmy zmodyfikowane genetycznie:
- organizm transgeniczny;
- organizm zmodyfikowany genetycznie (GMO);
- sposoby otrzymywania GMO;
- przykłady wykorzystywania GMO;
- korzyści i zagrożenia wynikające z zastosowania GMO.
4. Biotechnologia molekularna - szanse i zagrożenia:
- klonowanie;
- sposoby klonowania;
- terapia genowa;
- komórki macierzyste;
- poradnictwo genetyczne;
- szanse i zagrożenia biologii molekularnej.
5. Ekologia i różnorodność biologiczna - Organizm w środowisku. Tolerancja ekologiczna:
- ekologia;
- środowisko i jego czynniki;
- nisza ekologiczna;
- siedlisko;
- tolerancja ekologiczna;
- bioindykacja;
- bioindykator;
- skala porostowa.
6. Ekologia i różnorodność biologiczna - Cechy populacji:
- populacja;
- liczebność populacji;
- zagęszczenie populacji;
- struktura przestrzenna populacji;
- struktura wiekowa populacji i jej rodzaje;
- struktura płciowa populacji;
- modele wzrostu liczebności populacji;
- pojemność środowiska.
7. Ekologia i różnorodność biologiczna - Rodzaje oddziaływań między organizmami:
- zależności nieantagonistyczne;
- mutualizm obligatoryjny;
- mutualizm fakultatywny;
- komensalizm;
- zależności antagonistyczne;
- roślinożerność;
- drapieżnictwo;
- pasożytnictwo;
- konkurencja wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa;
- adaptacje roślinożerców, drapieżników i pasożytów do zdobywania pokarmu;
- mechanizmy obronne zjadanych roślin, ofiar zwierząt i żywicieli pasożytów.
8. Ekologia i różnorodność biologiczna - Funkcjonowanie ekosystemu:
- ekosystem;
- biotop;
- biocenoza;
- klimaks;
- sukcesja pierwotna;
- sukcesja wtórna;
- łańcuch pokarmowy i jego ogniwa;
- sieć pokarmowa;
- obieg materii w ekosystemie;
- przepływ energii w ekosystemie;
- obiegi węgla i azotu w przyrodzie.
9. Ekologia i różnorodność biologiczna - Czym jest różnorodność biologiczna?:
- różnorodność biologiczna i jej typy;
- naturalne czynniki kształtujące różnorodność biologiczną;
- przykłady ekosystemów o bogatym składzie gatunkowym;
- biosfera a biomy;
- biomy lądowe;
- biomy wodne;
- wpływ działalności człowieka na różnorodność biologiczną.
10. Ekologia i różnorodność biologiczna - Ochrona różnorodności biologicznej:
- bioróżnorodność a życie człowieka;
- formy ochrony przyrody;
- ochrona gatunkowa;
- restytucja i reintrodukcja;
- zrównoważony rozwój;
- międzynarodowa współpraca na rzecz ochrony przyrody.