Szkoła Podstawowa: KLASA 5

1.   Tkanki i organy roślinne:

• rodzaje tkanek;
  
• przystosowania budowy poszczególnych tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji;
  
• miejsca występowania tkanek roślinnych;
  
• tkanki pod mikroskopem;
  
• korzeń - funkcje, strefy korzenia, systemy korzeniowe, przekształcenia korzeni ;
  
• łodyga - rodzaje pędów, budowa zewnętrzna łodygi, funkcje łodygi, przekształcenia łodygi;
  
• liść - główne funkcje liścia, budowa liścia, przekształcenia liścia;

2.   Mchy:

• środowisko życia;
  
• budowa i znaczenie mchów;
  
• przedstawiciele mchów;

3.   Widłaki, paprocie i skrzypy:

• miejsce występowania paprotników;
  
• charakterystyczne cechy paproci, skrzypów i widłaków;
  
• budowa zewnętrzna przedstawicieli paprociowych, widłakowych, skrzypowych;
  
• znaczenie paproci, widłaków i skrzypów w przyrodzie;

Szkoła Podstawowa: KLASA 6

1.   Kręgowce zmiennocieplne: Ryby - kręgowce środowisk wodnych:

• środowisko życia ryb;
  
• przystosowania ryb do życia w wodzie;
  
• sposób rozmnażania i rozwój ryb;
  
• znaczenie ryb w przyrodzie i dla człowieka;
  
• przegląd ryb;

2.   Kręgowce zmiennocieplne: Płazy - kręgowce wodno-lądowe:

• środowisko życia płazów;
  
• przystosowania płazów do życia w środowisku wodno-lądowym;
  
• narządy oddechowe płazów;
  
• rozmnażanie i rozwój płazów;
  
• zróżnicowanie budowy i trybu życia płazów;
  
• gatunki płazów żyjące w Polsce;
  
• znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka;
  
• sposoby ochrony płazów;
  
• przegląd płazów;

3.   Kręgowce zmiennocieplne: Gady - kręgowce, które opanowały ląd:

• środowisko życia gadów;
  
• przystosowania gadów do życia na lądzie;
  
• rozmnażanie się i rozwój gadów;
  
• zróżnicowanie budowy i trybu życia gadów;
  
• gatunki gadów żyjących w Polsce;
  
• znaczenie gadów w przyrodzie i dla człowieka;
  
• sposoby ochrony gadów;

Szkoła podstawowa: KLASA 7

1.   Układ nerwowy i narządy zmysłów:

• ośrodki nerwowe;
  
• centralny i obwodowy układ nerwowy, autonomiczny układ nerwowy - budowa;
  
• przykłady kontroli - układ nerwowy współczulnym i przywspółczulny;
  
• łuk odruchowy, pojęcie i rodzaje odruchów;
  
• synapsy i ich rodzaje;
  
• choroby i higiena układu nerwowego;
  
• zmysły - budowa i działanie oraz higiena narządów zmysłów; przegląd i budowa zmysłu dotyku, słuchu, wzroku, równowagi;

2.   Układ hormonalny:

• gruczoły dokrewne i ich przegląd;
  
• rola i rodzaje hormonów;
  
• zasada działania hormonów;
  
• antagonistyczne działanie hormonów;
  
• choroby układu dokrewnego;

3.   Układ rozrodczy i jego funkcjonowanie:

• rozwój płodowy i pozapłodowy człowieka;
  
• fizjologia rozmnażania;
  
• cykl miesiączkowy;
  
• budowa układu rozrodczego męskiego i żeńskiego;
  
• budowa i powstawanie plemnika i komórki jajowej;
  
• fizjologia zapłodnienia;
  
• choroby i higiena układu rozrodczego;

UWAGA! Zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału dla klasy 7.

Szkoła Podstawowa: KLASA 8

1.   Ekologia:

• podstawowe pojęcia w ekologii;
  
• tolerancja ekologiczna; przykłady gatunków wskaźnikowych; stenobionty i eurybionty;
  
• organizm a środowisko;
  
• interakcje między i wewnątrzpopulacyjne;
  
• strategie rozrodu - r i K;
  
• zależności pokarmowe; łańcuch spasania i detrytusowy; piramidy troficzne; sieci zależności troficznych;
  
• materia i energia w ekosystemie;
  
• cechy i struktura populacji; krzywe przeżywania i wzrostu populacji - jotowata i esowata;
  
• cykle biogeochemiczne - węgiel, azot;
  
• struktura i funkcjonowanie ekosystemu; piętra roślinności w lesie i górach;
  
• sukcesja ekologiczna;
  
• źródła i skutki zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i litosfery; dziura ozonowa, efekt cieplarniany, kwaśne deszcze, smog i jego rodzaje;

2.   Ewolucjonizm:

• istota procesu ewolucji;
  
• pośrednie i bezpośrednie dowody ewolucji;
  
• skamieniałości;
  
• ogniwa pośrednie;
  
• relikty;
  
• jedność budowy i funkcjonowania organizmów;
  
• narządy szczątkowe;
  
• rozmieszczenie organizmów;
  
• struktury homologiczne i analogiczne, konwergencja i dywergencja;

3.   Mechanizmy ewolucji:

• założenia teorii ewolucji;
  
• powstawanie nowych gatunków;
  
• przykłady doboru stabilizującego, rozdzielającego i kierunkowego;
  
• mechanizmy i prawidłowości ewolucji, w tym mutacje, dobór naturalny, dryf genetyczny, adaptacje;

4.   Pochodzenie człowieka:

• systematyka człowieka;
  
• podobieństwa i różnice między człowiekiem a małpami człekokształtnymi;
  
• przebieg ewolucji człowieka;

UWAGA! Zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału dla klasy 8.

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 1 (kontynuacja szkoły podstawowej)

1.   Kierunki przemian metabolicznych:

• rodzaje reakcji metabolicznych: anabolizm i katabolizm;
  
• budowa i funkcja ATP;
  
• inne rodzaje przenośników elektronów*;
  
• szlaki metaboliczne;
  
• funkcje apoenzymu, koenzymu i centrum aktywnego;

2.   Budowa i działanie enzymów:

• budowa i właściwości enzymów;
  
• mechanizm działania enzymów - kataliza enzymatyczna;
  
• badanie wpływu enzymów na białka;

3.   Oddychanie komórkowe. Oddychanie tlenowe:

• znaczenie oddychania tlenowego;
  
• związek między budową mitochondrium a przebiegiem oddychania tlenowego;
  
• substraty i produkty kolejnych etapów oddychania tlenowego;

4.   Procesy beztlenowego uzyskiwania energii:

• rodzaje fermentacji;
  
• etapy przebiegu fermentacji mlekowej;
  
• porównanie fermentacji z oddychaniem tlenowym;
  
• zastosowanie fermentacji mlekowej i alkoholowej;

5.   Inne procesy metaboliczne:

• uzyskiwanie energii ze składników pokarmowych;
  
• znaczenie glukoneogenezy;
  
• procesy syntezy i rozkładu glikogenu;
  
• znaczenie procesu utleniania kwasów tłuszczowych - beta oksydacja;

6.   Budowa komórki - organella plazmatyczne i nieplazmatyczne; porównanie komórek eukariotycznych; budowa komórki prokariotycznej:

• podział komórek na eukariotyczne i prokariotyczne;
  
• główne elementy komórki eukariotycznej;
  
• przykłady przystosowania komórek do pełnionych przez nie funkcji;
  
• porównanie budowy komórek zwierzęcych, roślinnych i grzybowych;

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 2 (kontynuacja szkoły podstawowej)

1.   Narządy zmysłów - budowa i działanie narządu wzroku:

• receptory i kryteria ich podziału;
  
• budowa oka – aparat ochronny i ruchowy oka, elementy budowy gałki ocznej;
  
• droga światła w oku;
  
• akomodacja i adaptacja oka;
  
• widzenie przestrzenne
  
• wady wzroku;
  
• choroby oczu (jaskra, zaćma, zwyrodnienie plamki, daltonizm);
  
• higiena wzroku;

2.   Narządy zmysłów - ucho - narząd zmysłu słuchu i zmysłu równowagi:

• budowa ucha;
  
• funkcje poszczególnych elementów budowy ucha;
  
• droga dźwięku w uchu;
  
• powstawanie wrażeń słuchowych;
  
• budowa i działanie narządu równowagi;
  
• negatywny wpływ hałasu na zdrowie;

3.   Narządy zmysłów - narządy smaku oraz węchu:

• budowa i funkcje narządu smaku;
  
• powstawanie wrażeń smakowych;
  
• budowa i funkcje narządu węchu;
  
• powstawanie wrażeń węchowych;

4.   Układ hormonalny - budowa i rola układu hormonalnego:

• budowa układu hormonalnego;
  
• budowa gruczołów zewnątrzwydzielniczych i wewnątrzwydzielniczych;
  
• gruczoły dokrewne – miejsca występowania w organizmie i funkcje;
  
• działanie wybranych hormonów na organizm człowieka;
  
• podział hormonów ze względu na budowę chemiczną;
  
• wybrane hormony tkankowe (gastryna, erytropoetyna, histamina);
  
• udział układu hormonalnego w homeostazie – regulacja hormonalna rytmu dobowego;
  
• regulacja hormonalna tempa metabolizmu;
  
• regulacja hormonalna wzrostu organizmu;

5.   Układ hormonalny - regulacja wydzielania hormonów:

• rola podwzgórza i przysadki w koordynacji pracy układów hormonalnego i nerwowego;
  
• sprzężenie zwrotne ujemne w regulacji wydzielania hormonów tarczycy, kory nadnerczy i gonad;
  
• antagonistyczne działanie hormonów w regulacji poziomu glukozy i wapnia we krwi;

6.   Układ hormonalny - nadczynność i niedoczynność gruczołów dokrewnych, stres:

• skutki nadczynności i niedoczynności gruczołów (w tym choroby: karłowatość, gigantyzm, akromegalia, choroba Gravesa–Basedowa);
  
• cukrzyca typu I i typu II;
  
• hormonalna terapia zastępcza;
  
• choroba Hashimoto;
  
• stres – definicja, przyczyna i rodzaje;
  
• rola podwzgórza w reakcji stresowej;
  
• rola kortyzolu w długotrwałym stresie;
  
• sposoby radzenia sobie ze stresem;

7.   Rozmnażanie i rozwój człowieka - budowa i funkcje męskich narządów rozrodczych:

• męskie cechy płciowe (pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe);
  
• budowa męskiego układu rozrodczego (narządy płciowe zewnętrzne i wewnętrzne);
  
• funkcje męskiego układu rozrodczego;
  
• spermatogeneza;
  
• budowa plemnika;
  

8.   Rozmnażanie i rozwój człowieka - budowa i funkcje żeńskich narządów rozrodczych:

• żeńskie cechy płciowe (pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe);
  
• budowa żeńskiego układu rozrodczego (żeńskie narządy płciowe zewnętrzne i wewnętrzne);
  
• funkcje żeńskiego układu rozrodczego;
  
• oogeneza;
  
• cykl menstruacyjny i jego fazy;
  
• hormonalna regulacja przebiegu cyklu płciowego;
  
• rola syntetycznych hormonów w regulacji cyklu menstruacyjnego;
  

9.   Rozwój człowieka:

• zapłodnienie – znaczenie i przebieg;
  
• rozwój prenatalny (zarodkowy i płodowy);
  
• funkcje błon płodowych;
  
• łożysko – budowa i funkcje;
  
• zmiany w organizmie kobiety w okresie ciąży;
  
• czynniki wpływające na przebieg ciąży;
  
• badania prenatalne;
  
• okres postnatalny i jego etapy;
  
• skutki wydłużającego się okresu starości;
  

10.   Higiena i choroby układu rozrodczego człowieka:

• higiena układu rozrodczego;
  
• profilaktyka chorób układu rozrodczego;
  
• diagnostyka chorób układu rozrodczego (badania cytologiczne, USG jamy brzusznej, badania krwi, mammografia, badania histopatologiczne);
  
• choroby układu rozrodczego (rak piersi, rak jąder, przerost gruczołu krokowego, rak szyjki macicy, rak jajnika) i znaczenie ich wczesnej diagnostyki;
  
• choroby układu rozrodczego przenoszone drogą płciową (kiła, rzeżączka, chlamydioza, rzęsistkowica, HPV, grzybice narządów płciowych), sposoby ich leczenia i profilaktyka;