Szkoła Podstawowa: KLASA 5
1. Tkanki i organy roślinne:
- rodzaje tkanek;
- przystosowania budowy poszczególnych tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji;
- miejsca występowania tkanek roślinnych;
- tkanki pod mikroskopem;
- korzeń - funkcje, strefy korzenia, systemy korzeniowe, przekształcenia korzeni ;
- łodyga - rodzaje pędów, budowa zewnętrzna łodygi, funkcje łodygi, przekształcenia łodygi;
- liść - główne funkcje liścia, budowa liścia, przekształcenia liścia;
2. Mchy:
- środowisko życia;
- budowa i znaczenie mchów;
- przedstawiciele mchów;
3. Widłaki, paprocie i skrzypy:
- miejsce występowania paprotników;
- charakterystyczne cechy paproci, skrzypów i widłaków;
- budowa zewnętrzna przedstawicieli paprociowych, widłakowych, skrzypowych;
- znaczenie paproci, widłaków i skrzypów w przyrodzie;
Szkoła Podstawowa: KLASA 6
1. Kręgowce zmiennocieplne: Ryby - kręgowce środowisk wodnych:
- środowisko życia ryb;
- przystosowania ryb do życia w wodzie;
- sposób rozmnażania i rozwój ryb;
- znaczenie ryb w przyrodzie i dla człowieka;
- przegląd ryb;
2. Kręgowce zmiennocieplne: Płazy - kręgowce wodno-lądowe:
- środowisko życia płazów;
- przystosowania płazów do życia w środowisku wodno-lądowym;
- narządy oddechowe płazów;
- rozmnażanie i rozwój płazów;
- zróżnicowanie budowy i trybu życia płazów;
- gatunki płazów żyjące w Polsce;
- znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka;
- sposoby ochrony płazów;
- przegląd płazów;
3. Kręgowce zmiennocieplne: Gady - kręgowce, które opanowały ląd:
- środowisko życia gadów;
- przystosowania gadów do życia na lądzie;
- rozmnażanie się i rozwój gadów;
- zróżnicowanie budowy i trybu życia gadów;
- gatunki gadów żyjących w Polsce;
- znaczenie gadów w przyrodzie i dla człowieka;
- sposoby ochrony gadów;
Szkoła podstawowa: KLASA 7
1. Układ nerwowy i narządy zmysłów:
- ośrodki nerwowe;
- centralny i obwodowy układ nerwowy, autonomiczny układ nerwowy - budowa;
- przykłady kontroli - układ nerwowy współczulnym i przywspółczulny;
- łuk odruchowy, pojęcie i rodzaje odruchów;
- synapsy i ich rodzaje;
- choroby i higiena układu nerwowego;
- zmysły - budowa i działanie oraz higiena narządów zmysłów; przegląd i budowa zmysłu dotyku, słuchu, wzroku, równowagi;
2. Układ hormonalny:
- gruczoły dokrewne i ich przegląd;
- rola i rodzaje hormonów;
- zasada działania hormonów;
- antagonistyczne działanie hormonów;
- choroby układu dokrewnego;
3. Układ rozrodczy i jego funkcjonowanie:
- rozwój płodowy i pozapłodowy człowieka;
- fizjologia rozmnażania;
- cykl miesiączkowy;
- budowa układu rozrodczego męskiego i żeńskiego;
- budowa i powstawanie plemnika i komórki jajowej;
- fizjologia zapłodnienia;
- choroby i higiena układu rozrodczego;
UWAGA! Zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału dla klasy 7.
Szkoła Podstawowa: KLASA 8
1. Ekologia:
- podstawowe pojęcia w ekologii;
- tolerancja ekologiczna; przykłady gatunków wskaźnikowych; stenobionty i eurybionty;
- organizm a środowisko;
- interakcje między i wewnątrzpopulacyjne;
- strategie rozrodu - r i K;
- zależności pokarmowe; łańcuch spasania i detrytusowy; piramidy troficzne; sieci zależności troficznych;
- materia i energia w ekosystemie;
- cechy i struktura populacji; krzywe przeżywania i wzrostu populacji - jotowata i esowata;
- cykle biogeochemiczne - węgiel, azot;
- struktura i funkcjonowanie ekosystemu; piętra roślinności w lesie i górach;
- sukcesja ekologiczna;
- źródła i skutki zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i litosfery; dziura ozonowa, efekt cieplarniany, kwaśne deszcze, smog i jego rodzaje;
2. Ewolucjonizm:
- istota procesu ewolucji;
- pośrednie i bezpośrednie dowody ewolucji;
- skamieniałości;
- ogniwa pośrednie;
- relikty;
- jedność budowy i funkcjonowania organizmów;
- narządy szczątkowe;
- rozmieszczenie organizmów;
- struktury homologiczne i analogiczne, konwergencja i dywergencja;
3. Mechanizmy ewolucji:
- założenia teorii ewolucji;
- powstawanie nowych gatunków;
- przykłady doboru stabilizującego, rozdzielającego i kierunkowego;
- mechanizmy i prawidłowości ewolucji, w tym mutacje, dobór naturalny, dryf genetyczny, adaptacje;
4. Pochodzenie człowieka:
- systematyka człowieka;
- podobieństwa i różnice między człowiekiem a małpami człekokształtnymi;
- przebieg ewolucji człowieka;
UWAGA! Zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału dla klasy 8.
Liceum Ogólnokształcące: KLASA 1 (kontynuacja szkoły podstawowej)
1. Kierunki przemian metabolicznych:
- rodzaje reakcji metabolicznych: anabolizm i katabolizm;
- budowa i funkcja ATP;
- inne rodzaje przenośników elektronów*;
- szlaki metaboliczne;
- funkcje apoenzymu, koenzymu i centrum aktywnego;
2. Budowa i działanie enzymów:
- budowa i właściwości enzymów;
- mechanizm działania enzymów - kataliza enzymatyczna;
- badanie wpływu enzymów na białka;
3. Oddychanie komórkowe. Oddychanie tlenowe:
- znaczenie oddychania tlenowego;
- związek między budową mitochondrium a przebiegiem oddychania tlenowego;
- substraty i produkty kolejnych etapów oddychania tlenowego;
4. Procesy beztlenowego uzyskiwania energii:
- rodzaje fermentacji;
- etapy przebiegu fermentacji mlekowej;
- porównanie fermentacji z oddychaniem tlenowym;
- zastosowanie fermentacji mlekowej i alkoholowej;
5. Inne procesy metaboliczne:
- uzyskiwanie energii ze składników pokarmowych;
- znaczenie glukoneogenezy;
- procesy syntezy i rozkładu glikogenu;
- znaczenie procesu utleniania kwasów tłuszczowych - beta oksydacja;
6. Budowa komórki - organella plazmatyczne i nieplazmatyczne; porównanie komórek eukariotycznych; budowa komórki prokariotycznej:
- podział komórek na eukariotyczne i prokariotyczne;
- główne elementy komórki eukariotycznej;
- przykłady przystosowania komórek do pełnionych przez nie funkcji;
- porównanie budowy komórek zwierzęcych, roślinnych i grzybowych;
Liceum Ogólnokształcące: KLASA 2 (kontynuacja szkoły podstawowej)
1. Narządy zmysłów - budowa i działanie narządu wzroku:
- receptory i kryteria ich podziału;
- budowa oka – aparat ochronny i ruchowy oka, elementy budowy gałki ocznej;
- droga światła w oku;
- akomodacja i adaptacja oka;
- widzenie przestrzenne
- wady wzroku;
- choroby oczu (jaskra, zaćma, zwyrodnienie plamki, daltonizm);
- higiena wzroku;
2. Narządy zmysłów - ucho - narząd zmysłu słuchu i zmysłu równowagi:
- budowa ucha;
- funkcje poszczególnych elementów budowy ucha;
- droga dźwięku w uchu;
- powstawanie wrażeń słuchowych;
- budowa i działanie narządu równowagi;
- negatywny wpływ hałasu na zdrowie;
3. Narządy zmysłów - narządy smaku oraz węchu:
- budowa i funkcje narządu smaku;
- powstawanie wrażeń smakowych;
- budowa i funkcje narządu węchu;
- powstawanie wrażeń węchowych;
4. Układ hormonalny - budowa i rola układu hormonalnego:
- budowa układu hormonalnego;
- budowa gruczołów zewnątrzwydzielniczych i wewnątrzwydzielniczych;
- gruczoły dokrewne – miejsca występowania w organizmie i funkcje;
- działanie wybranych hormonów na organizm człowieka;
- podział hormonów ze względu na budowę chemiczną;
- wybrane hormony tkankowe (gastryna, erytropoetyna, histamina);
- udział układu hormonalnego w homeostazie – regulacja hormonalna rytmu dobowego;
- regulacja hormonalna tempa metabolizmu;
- regulacja hormonalna wzrostu organizmu;
5. Układ hormonalny - regulacja wydzielania hormonów:
- rola podwzgórza i przysadki w koordynacji pracy układów hormonalnego i nerwowego;
- sprzężenie zwrotne ujemne w regulacji wydzielania hormonów tarczycy, kory nadnerczy i gonad;
- antagonistyczne działanie hormonów w regulacji poziomu glukozy i wapnia we krwi;
6. Układ hormonalny - nadczynność i niedoczynność gruczołów dokrewnych, stres:
- skutki nadczynności i niedoczynności gruczołów (w tym choroby: karłowatość, gigantyzm, akromegalia, choroba Gravesa–Basedowa);
- cukrzyca typu I i typu II;
- hormonalna terapia zastępcza;
- choroba Hashimoto;
- stres – definicja, przyczyna i rodzaje;
- rola podwzgórza w reakcji stresowej;
- rola kortyzolu w długotrwałym stresie;
- sposoby radzenia sobie ze stresem;
7. Rozmnażanie i rozwój człowieka - budowa i funkcje męskich narządów rozrodczych:
- męskie cechy płciowe (pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe);
- budowa męskiego układu rozrodczego (narządy płciowe zewnętrzne i wewnętrzne);
- funkcje męskiego układu rozrodczego;
- spermatogeneza;
- budowa plemnika;
8. Rozmnażanie i rozwój człowieka - budowa i funkcje żeńskich narządów rozrodczych:
- żeńskie cechy płciowe (pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe);
- budowa żeńskiego układu rozrodczego (żeńskie narządy płciowe zewnętrzne i wewnętrzne);
- funkcje żeńskiego układu rozrodczego;
- oogeneza;
- cykl menstruacyjny i jego fazy;
- hormonalna regulacja przebiegu cyklu płciowego;
- rola syntetycznych hormonów w regulacji cyklu menstruacyjnego;
9. Rozwój człowieka:
- zapłodnienie – znaczenie i przebieg;
- rozwój prenatalny (zarodkowy i płodowy);
- funkcje błon płodowych;
- łożysko – budowa i funkcje;
- zmiany w organizmie kobiety w okresie ciąży;
- czynniki wpływające na przebieg ciąży;
- badania prenatalne;
- okres postnatalny i jego etapy;
- skutki wydłużającego się okresu starości;
10. Higiena i choroby układu rozrodczego człowieka:
- higiena układu rozrodczego;
- profilaktyka chorób układu rozrodczego;
- diagnostyka chorób układu rozrodczego (badania cytologiczne, USG jamy brzusznej, badania krwi, mammografia, badania histopatologiczne);
- choroby układu rozrodczego (rak piersi, rak jąder, przerost gruczołu krokowego, rak szyjki macicy, rak jajnika) i znaczenie ich wczesnej diagnostyki;
- choroby układu rozrodczego przenoszone drogą płciową (kiła, rzeżączka, chlamydioza, rzęsistkowica, HPV, grzybice narządów płciowych), sposoby ich leczenia i profilaktyka;