Zakres tematyczny - Biologia - sesja jesienna

Szkoła Podstawowa: KLASA 5

1.   Biologia jako nauka:

• czym zajmuje się biologia;
  
• cechy organizmów żywych;
  
• czynności życiowe organizmów;
  
• budowa organizmów wielokomórkowych;
  
• dziedziny biologii.

2.   Poznawanie biologii:

• obserwacja;
  
• metoda naukowa;
  
• gdzie czerpać wiedzę z biologii.

3.   Mikroskop, preparaty i obserwacje:

• budowa mikroskopu optycznego;
  
• mikroskop elektronowy;
  
• obliczanie powiększenia mikroskopu.

4.   Składniki chemiczne organizmów:

• sole, tłuszcze, białka, cukry - budowa, przykłady, funkcje;
• woda;
  
• kwasy nukleinowe;
  
• komórka zwierzęca i jej budowa;
  
• komórka roślinna i jej budowa;
  
• komórka bakteryjna i jej budowa.

Szkoła Podstawowa: KLASA 6

1.   W królestwie zwierząt:

• komórka zwierzęca;
  
• cechy zwierząt;
  
• symetria ciała zwierząt;
  
• zwierzęta kręgowe;
  
• zwierzęta bezkręgowe.

2.   Tkanki występujące u zwierząt:

• rodzaje tkanek;
  
• tkanka nabłonkowa, budowa i funkcje;
  
• tkanka mięśniowa, budowa i funkcje;
  
• tkanka nerwowa, budowa i funkcje;
  
• obserwacje tkanek pod mikroskopem.

3.   Tkanka łączna:

• rodzaje tkanki łącznej;
  
• tkanki kostna, chrzęstna oraz tłuszczowa;
  
• krew jako tkanka płynna;
  
• cechy charakterystyczne poszczególnych tkanek.

4.   Parzydełkowce:

• budowa parzydełkowców;
  
• przedstawiciele parzydełkowców;
  
• tryb życia płazińców;
  
• cechy charakterystyczne płazińców;
  
• przystosowania tasiemca do pasożytniczego trybu życia;
  
• budowa tasiemca.

Szkoła Podstawowa: KLASA 7

I.   Zagadnienia tematyczne z klasy 6:
Świat zwierząt. Stawonogi i mięczaki.

II.   Zagadnienia tematyczne z klasy 7:
1.   Budowa mikroskopu optycznego.
2.   Budowa komórki prokariotycznej i eukariotycznej.
3.   Przegląd tkanek zwierzęcych.
4.   Układ ruchu:

• budowa szkieletu;
  
• rodzaje stawów;
  
• budowa i znaczenie mięśni;
  
• higiena i choroby układu ruchu.

5.   Składniki pokarmowe (witaminy, cukry, białka, tłuszcze) oraz budowa układu pokarmowego. Trawienie i wchłanianie. Higiena i choroby układu pokarmowego.
6.   Układ krążenia:

• krwioobiegi;
  
• budowa serca;
  
• krzepnięcie krwi;
  
• grupy krwi;
  
• naczynia krwionośne;
  
• choroby układu krążenia;
  
• skład i funkcje krwi.

UWAGA! Zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału oraz wymaganiami edukacyjnymi dla klasy 7.

Szkoła Podstawowa: KLASA 8

I.   Zagadnienia tematyczne z klasy 7:
1.   Układ nerwowy i narządy zmysłów:

• ośrodki nerwowe;
  
• centralny i obwodowy układ nerwowy, autonomiczny układ nerwowy - budowa;
  
• przykłady kontroli - układ nerwowy współczulnym i przywspółczulny;
  
• łuk odruchowy, pojęcie i rodzaje odruchów;
  
• synapsy i ich rodzaje;
  
• choroby i higiena układu nerwowego;
  
• zmysły - budowa i działanie oraz higiena narządów zmysłów; przegląd i budowa zmysłu dotyku, słuchu, wzroku, równowagi.

2.   Aparat ruchu - aktywny i bierny. Podział, budowa i znaczenie mięśni, szkielet osiowy, obręczy i kończyn, podział i budowa kości. Higiena i choroby układu ruchu. Budowa kręgów stanowiących aparat ruchowy głowy.
3.   Budowa i funkcja układu krążenia. Budowa naczyń krwionośnych, serca. Grupy krwi. Proces krzepnięcia krwi. Higiena i choroby układu krążenia. Budowa i funkcje krwi.

II.   Zagadnienia tematyczne z klasy 8:
1.   Genetyka:

• podziały komórkowe;
  
• nośnik informacji genetycznej - DNA; budowa DNA i RNA;
  
• pojęcia z genetyki;
  
• ekspresja informacji genetycznej - ogólny przebieg transkrypcji i translacji;
  
• cechy kodu genetycznego;
  
• podstawowe prawa dziedziczenia; zadania genetyczne - I i II Prawo Mendla;
  
• dziedziczenie cech u człowieka; dziedziczenie płci u człowieka;
  
• dziedziczenie grup krwi.

UWAGA! Zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału oraz wymaganiami edukacyjnymi dla klasy 8.

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 1 (kontynuacja szkoły podstawowej)

1.   Zasady prowadzenia badań biologicznych:

• metody naukowe stosowane w biologii;
  
• zasady przeprowadzania obserwacji i doświadczeń;
  
• próba badawcza i kontrolna (pozytywna i negatywna);
  
• dokumentowanie badań biologicznych, dane jakościowe i dane ilościowe (tabele, wykresy);
  
• analiza wyników badań.

2.   Węglowodany - budowa i znaczenie:

• budowa węglowodanów;
  
• podział węglowodanów na monosacharydy, disacharydy i polisacharydy;
  
• przemiany glukozy;
  
• wiązanie O-glikozydowe;
  
• budowa, przykłady i funkcje monosacharydów, disacharydów i polisacharydów;
  
• występowanie i znaczenie węglowodanów;
  
• wykrywanie monosacharydów i polisacharydów w materiale biologicznym.

3.   Białka - budulec życia:

• budowa aminokwasów i białek;
  
• związek między budową a funkcją białek;
  
• podział białek na białka proste i złożone;
  
• przykłady białek, ich występowanie i funkcje.

4.   Właściwości i wykrywanie białek:

• właściwości białek;
  
• wpływ wybranych czynników fizykochemicznych na białka (zjawisko koagulacji i denaturacji);
  
• badanie wpływu wybranych czynników fizykochemicznych na białko;
  
• wykrywanie białek w materiale biologicznym (reakcja biuretowa, reakcja ksantofilowa).

5.   Lipidy - budowa i znaczenie:

• podział lipidów ze względu na budowę cząsteczki;
  
• budowa i właściwości lipidów prostych;
  
• kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone;
  
• budowa i właściwości lipidów złożonych;
  
• znaczenie biologiczne lipidów prostych i złożonych;
  
• wykrywanie lipidów w materiale biologicznym.

6.   Budowa i funkcje kwasów nukleinowych:

• budowa i funkcje nukleotydów;
  
• zasada komplementarności;
  
• budowa DNA;
  
• występowanie i znaczenie DNA;
  
• budowa i rodzaje RNA;
  
• znaczenie RNA.

7.   Budowa komórki:

• podział komórek na eukariotyczne i prokariotyczne;
  
• główne elementy komórki eukariotycznej;
  
• przykłady przystosowania komórek do pełnionych przez nie funkcji;
  
• porównanie budowy komórek zwierzęcych, roślinnych i grzybowych;
  
• budowa i znaczenie błon biologicznych:
   - budowa i rodzaje błon biologicznych;
   - funkcje błon biologicznych;
   - rodzaje transportu przez błony (transport bierny i czynny);
   - osmoza w komórce roślinnej i zwierzęcej;
   - badanie wpływu roztworów o różnym stężeniu na zjawisko osmozy;
  
• budowa i rola jądra komórkowego:
   - budowa jądra komórkowego;
   - funkcje jądra komórkowego;
   - organizacja materiału genetycznego w jądrze komórkowym;
  
• składniki cytoplazmy:
   - budowa i funkcje cytozolu;
   - budowa i funkcje cytoszkieletu;
   - system błon wewnątrzkomórkowych (siateczka śródplazmatyczna, wakuole, lizosomy, aparat Golgiego);
   - funkcje rybosomów;
   - budowa i funkcje mitochondriów;
  
• cykl komórkowy:
   - fazy cyklu komórkowego;
   - znaczenie procesu replikacji DNA;
   - zmiany ilości DNA w poszczególnych fazach cyklu komórkowego;
  
• przebieg podziałów komórkowych; znaczenie mitozy, mejozy i apoptozy:
   - znaczenie mitozy i mejozy; główne etapy mejozy i mitozy, proces crossing-over;
   - porównanie mitozy z mejozą;
   - przebieg i znaczenie procesu apoptozy.

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 2 (kontynuacja szkoły podstawowej)

1.   Ogólna budowa i funkcje szkieletu:

• podział aparatu ruchu na część bierną i część czynną ;
  
• budowa i funkcje szkieletu, elementy szkieletu osiowego i szkieletu kończyn;
  
• podział kości ze względu na ich kształt;
  
• budowa zewnętrzna i budowa wewnętrzna kości długiej;
  
• właściwości kości a ich funkcje.

2.   Rodzaje połączeń kości:

• podział połączeń kości (połączenia ścisłe i połączenia ruchome);
  
• rodzaje i budowa połączeń ścisłych;
  
• budowa stawu i funkcje budujących go elementów;
  
• rodzaje stawów.

3.   Szkielet osiowy i szkielet kończyn:

• budowa i rola elementów szkieletu osiowego: czaszki, kręgosłupa i klatki piersiowej;
  
• naturalne krzywizny kręgosłupa;
  
• budowa obręczy barkowej i kończyny górnej;
  
• budowa obręczy miednicznej i kończyny dolnej.

4.   Budowa i funkcjonowanie mięśni szkieletowych:

• przykłady mięśni szkieletowych i ich funkcje;
  
• budowa mięśnia szkieletowego z uwzględnieniem budowy sarkomeru;
  
• współdziałanie i antagonizm mięśni szkieletowych;
  
• mechanizm skurczu mięśnia;
  
• źródła energii dla mięśni.

5.   Higiena i choroby aparatu ruchu:

• wpływ diety, suplementów diety i aktywności fizycznej na stan aparatu ruchu;
  
• doping i jego wpływ na organizm;
  
• zaburzenia aparatu ruchu (wady postawy, płaskostopie, urazy mechaniczne);
  
• profilaktyka wad postawy i płaskostopia;
  
• choroby aparatu ruchu (osteoporoza i krzywica) oraz ich profilaktyka.

6.   Układ pokarmowy:

• organiczne składniki pokarmowe:
   - cukry jako główne źródło energii;
   - podział węglowodanów na przyswajalne i nieprzyswajalne;
   - błonnik pokarmowy i jego funkcja;
   - białka jako budulec organizmu;
   - podział aminokwasów na endogenne i egzogenne;
   - białka pełnowartościowe i niepełnowartościowe;
   - tłuszcze jako materiał zapasowy;
   - funkcje NNKT i ich źródła;
   - zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe;
  
• rola witamin; nieorganiczne składniki pokarmowe:
   - podział witamin na rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalne w wodzie;
   - zapotrzebowanie organizmu na witaminy (hipowitaminoza, awitaminoza i hiperwitaminoza);
   - charakterystyka, funkcje i źródła witamin;
   - znaczenie naturalnych antyutleniaczy;
   - podział składników mineralnych na makroelementy i mikroelementy oraz ich funkcje;
   - znaczenie i właściwości wody;
   - bilans wodny człowieka;
  
• budowa i funkcje układu pokarmowego:
   - odcinki przewodu pokarmowego i ich rola;
   - wędrówka pokarmu w przewodzie pokarmowym;
   - rodzaje zębów i ich budowa;
   - związek między budową poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego a pełnionymi przez nie funkcjami;
   - mikrobiom i jego rola w organizmie;
   - gruczoły trawienne (wątroba, trzustka, ślinianki);
   - wątroba jako centrum metaboliczne organizmu;
  
• procesy trawienia i wchłaniania:
   - trawienie w przewodzie pokarmowym składników odżywczych: białek, tłuszczów, cukrów;
   - enzymy trawienne i ich funkcje;
   - wchłanianie produktów powstałych w wyniku trawienia składników pokarmowych;
   - budowa i rola kosmków jelitowych;
   - działanie ośrodków głodu i sytości;
   - wpływ pH na trawienie skrobi;
  
• zasady racjonalnego odżywiania się:
   - czynniki wpływające na zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe;
   - bilans energetyczny (dodatni i ujemny);
   - piramida zdrowego żywienia i stylu życia;
   - wielkość porcji i proporcje składników posiłków;
   - otyłość jako problem zdrowotny związany z rozwojem cywilizacji, przyczyny otyłości i jej profilaktyka;
   - BMI;
   - zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia);
  
• choroby układu pokarmowego:
   - badania diagnostyczne chorób układu pokarmowego (gastroskopia, kolonoskopia, USG, badania krwi i kału);
   - choroby pasożytnicze układu pokarmowego (tasiemiec, glista ludzka, owsik, włosień kręty) i sposoby zarażenia się nimi;
   - choroby wirusowe układu pokarmowego (WZW A, WZW B, WZW C);
   - choroby bakteryjne układu pokarmowego (próchnica, choroba wrzodowa, salmonelloza);
   - zespół złego wchłaniania;
   - choroba Crohna;
   - choroby nowotworowe układu pokarmowego (rak żołądka, rak jelita grubego);
   - dieta bezglutenowa.

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 3 (kontynuacja szkoły podstawowej)

1.   Cechy kodu genetycznego:

• kod genetyczny;
  
• kodon;
  
• rola kodonu START i STOP;
  
• cechy kodu genetycznego;
  
• tabela kodu genetycznego.

2.   Odczytywanie informacji genetycznej:

• ekspresja genów;
  
• transkrypcja;
  
• rola polimerazy RNA;
  
• modyfikacje potranskrypcyjne;
  
• translacja;
  
• modyfikacje potranslacyjne;
  
• regulacja ekspresji genów.

3.   Gen a genom. Budowa i rola kwasów nukleinowych:

• gen;
  
• genom;
  
• budowa DNA;
  
• reguła komplementarności;
  
• funkcje DNA;
  
• replikacja DNA;
  
• budowa RNA;
  
• rodzaje i funkcje RNA.

4.   Genetyka klasyczna. I prawo Mendla. Krzyżówka testowa:

• genotyp, fenotyp, allel;
  
• allel dominujący, allel recesywny;
  
• homozygota, heterozygota;
  
• badania Mendla;
  
• I prawo Mendla;
  
• krzyżówka genetyczna;
  
• szachownica (diagram) Punnetta;
  
• krzyżówka testowa;
  
• dziedziczenie jednogenowe.

5.   Genetyka klasyczna. II prawo Mendla:

• II prawo Mendla;
  
• krzyżówka genetyczna dwugenowa;
  
• krzyżówka testowa dwugenowa;
  
• zapis krzyżówki dwugenowej.

6.   Genetyka klasyczna. Inne sposoby dziedziczenia cech:

• dziedziczenie jednogenowe;
  
• dominacja pełna i dominacja niepełna;
  
• kodominacja;
  
• allele wielokrotne;
  
• dziedziczenie wielogenowe;
  
• geny kumulatywne;
  
• geny dopełniające się;
  
• plejotropia;
  
• epistaza.

7.   Genetyka klasyczna. Dziedziczenie płci. Cechy sprzężone z płcią:

• kariotyp człowieka;
  
• dziedziczenie płci u człowieka;
  
• dziedziczenie cech sprzężonych z płcią.

8.   Genetyka klasyczna. Chromosomowa teoria dziedziczenia:

• główne założenia chromosomowej teorii dziedziczenia Morgana;
  
• chromosomy homologiczne;
  
• geny sprzężone;
  
• znaczenie crossing-over.