Szkoła Podstawowa: KLASA 5
1. Klasyfikacja organizmów:
- zadania systematyki;
- królestwa organizmów;
- gatunek podstawowa jednostka klasyfikacji;
- jednostki klasyfikacji biologicznej.
2. Wirusy i bakterie:
- wirusy - bezkomórkowe formy materii;
- drogi rozprzestrzenia się i zasady profilaktyki chorób wywołanych przez wirusy;
- występowanie bakterii;
- budowa komórki bakteryjnej;
- kształty bakterii;
- czynności życiowe bakterii;
- znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka;
- przykłady chorób wirusowych i bakteryjnych.
3. Protisty:
- różnorodność budowy protistów;
- czynności życiowe protestów (odżywianie, oddychanie, rozmnażanie);
- protisty pod mikroskopem;
- drogi rozprzestrzenia się i zasady profilaktyki chorób wywołanych przez protisty.
4. Budowa i różnorodność grzybów. Porosty:
- środowisko życia grzybów;
- cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do grzybów;
- różnorodność budowy grzybów;
- czynności życiowe grzybów (odżywianie, oddychanie, rozmnażanie);
- znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka;
- budowa porostów;
- typy plech;
- znaczenie porostów.
Szkoła Podstawowa: KLASA 6
1. Nicienie:
- środowisko i tryb życia nicieni, ich charakterystyka;
- przedstawiciele nicieni;
- choroby wywołane przez nicienie.
2. Pierścienice:
- środowisko życia pierścienic;
- tryb życia pierścienić;
- cechy pierścienic;
- budowa pierścienic;
- przegląd pierścienic;
- przedstawiciele pierścienic.
3. Stawonogi:
- środowisko życia stawonogów;
- charakterystyczne cechy budowy stawonogów;
- podział stawonogów na skorupiaki, owady i pajęczaki;
- cechy budowy zewnętrznej skorupiaków;
- przedstawiciele skorupiaków;
- wspólne cechy budowy zewnętrznej owadów;
- aparaty gębowe owadów;
- odnóża owadów;
- przystosowania owadów do życia w różnych środowiskach;
- przedstawiciele owadów;
- tryb życia pajęczaków;
- charakterystyczne cechy budowy zewnętrznej pajęczaków;
- przedstawiciele pajęczaków.
4. Mięczaki:
- środowisko oraz tryb życia mięczaków;
- wspólne cechy mięczaków;
- różnice w budowie ślimaka, małży i głowonogów;
- przedstawiciele ślimaków, małż i głowonogów.
Szkoła Podstawowa: KLASA 7
I. Zagadnienia tematyczne z klasy 6:
Świat zwierząt. Kręgowce zmiennocieplne i stałocieplne.
II. Zagadnienia tematyczne z klasy 7:
1. Układ oddechowy i jego budowa:
- mechanizm wymiany gazowej;
- oddychanie komórkowe;
- higiena i choroby układu oddechowego.
2. Układ krążenia:
- krwioobiegi;
- budowa serca;
- krzepnięcie krwi;
- grupy krwi;
- naczynia krwionośne;
- choroby układu krążenia;
- skład i funkcje krwi;
- budowa układu limfatycznego i odpornościowego i ich choroby;
- podział odporności.
3. Układ wydalniczy:
- budowa układu wydalniczego;
- etapy powstawania moczu ostatecznego;
- skład moczu;
- higiena i choroby układu wydalniczego.
UWAGA! Zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału oraz wymaganiami edukacyjnymi dla klasy 7.
Szkoła Podstawowa: KLASA 8
I. Zagadnienia tematyczne z klasy 8:
1. Ewolucja życia:
- mechanizmy i prawidłowości ewolucji, w tym mutacje, dobór naturalny i sztuczny, dryf genetyczny, adaptacje;
- dowody ewolucji - bezpośrednie i pośrednie;
- powstanie nowych gatunków, badania Darwina i Lamarcka;
- antropogeneza - w tym głownie cechy człowieka współczesnego.
2. Ekologia.
- podstawowe pojęcia w ekologii.
- tolerancja ekologiczna; przykłady gatunków wskaźnikowych; stenobionty i eurybionty;
- organizm a środowisko;
- interakcje między i wewnątrzpopulacyjne;
- zależności pokarmowe; łańcuch spasania i detrytusowy; piramidy troficzne; sieci zależności troficznych;
- materia i energia w ekosystemie;
- cykle biogeochemiczne - azotu, węgla, wody, siarki;
- cechy i struktura populacji; krzywe przeżywania i wzrostu populacji - jotowata i esowata;
- zasoby przyrody - odnawialne i nieodnawialne;
- struktura i funkcjonowanie ekosystemu;
- czynniki abiotyczne mające wpływ na organizmy;
- sukcesja ekologiczna;
- zanieczyszczenia środowiska;
- źródła i skutki zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i litosfery; dziura ozonowa, efekt cieplarniany, kwaśne deszcze.
UWAGA! Zagadnienia do poszczególnych działów są zbieżne z rozkładem materiału oraz wymaganiami edukacyjnymi dla klasy 8.
Liceum Ogólnokształcące: KLASA 1 (kontynuacja szkoły podstawowej)
1. Budowa kwasów nukleinowych.
2. Budowa komórki eukariotycznej:
- podział komórek na eukariotyczne i prokariotyczne;
- główne elementy komórki eukariotycznej;
- przykłady przystosowania komórek do pełnionych przez nie funkcji;
- porównanie budowy komórek zwierzęcych, roślinnych i grzybowych.
3. Budowa i znaczenie błon biologicznych:
- budowa i rodzaje błon biologicznych;
- funkcje błon biologicznych;
- rodzaje transportu przez błony (transport bierny i czynny);
- osmoza w komórce roślinnej i zwierzęcej;
- badanie wpływu roztworów o różnym stężeniu na zjawisko osmozy.
4. Budowa i rola jądra komórkowego:
- budowa jądra komórkowego;
- funkcje jądra komórkowego;
- organizacja materiału genetycznego w jądrze komórkowym.
5. Składniki cytoplazmy:
- budowa i funkcje cytozolu;
- budowa i funkcje cytoszkieletu;
- system błon wewnątrzkomórkowych (siateczka śródplazmatyczna, wakuole, lizosomy, aparat Golgiego);
- funkcje rybosomów;
- budowa i funkcje mitochondriów.
6. Cykl komórkowy:
- fazy cyklu komórkowego;
- znaczenie procesu replikacji DNA;
- zmiany ilości DNA w poszczególnych fazach cyklu komórkowego.
7. Przebieg podziałów komórkowych. Znaczenie mitozy, mejozy i apoptozy:
- znaczenie mitozy i mejozy; główne etapy mejozy i mitozy, proces crossing-over;
- porównanie mitozy z mejozą;
- przebieg i znaczenie procesu apoptozy.
8. Podstawowe zasady metabolizmu. Budowa ATP.
Liceum Ogólnokształcące: KLASA 2 (kontynuacja szkoły podstawowej)
I. Układ oddechowy.
1. Budowa i funkcje układu oddechowego:
- budowa i funkcje układu oddechowego - budowa i funkcje dróg oddechowych oraz płuc, funkcja nagłośni;
- związek między budową elementów układu oddechowego a pełnionymi przez nie funkcjami;
- powstawanie głosu.
2. Wentylacja i wymiana gazowa:
- mechanizm wentylacji płuc;
- warunki umożliwiające i ułatwiające dyfuzję gazów przez powierzchnię wymiany gazowej płuc;
- całkowita i życiowa pojemność płuc;
- przepona i jej funkcja;
- regulacja częstości oddechów - rola ośrodka oddechowego;
- przebieg wymiany gazowej w płucach i tkankach;
- udział krwi w transporcie tlenu i dwutlenku węgla;
- budowa hemoglobiny i jej rola w transporcie gazów oddechowych;
- powinowactwo hemoglobiny do tlenu w różnych warunkach pH i temperatury krwi oraz ciśnienia parcjalnego tlenu w środowisku zewnętrznym;
- zawartość dwutlenku węgla w powietrzu wdychanym i wydychanym.
3. Zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego:
- rodzaje zanieczyszczeń powietrza (tlenek węgla, pyłowe zanieczyszczenia powietrza, dym tytoniowy, smog) i ich wpływ na zdrowie;
- szkodliwość palenia papierosów;
- diagnostyka chorób układu oddechowego (RTG klatki piersiowej, bronchoskopia, spirometria);
- wybrane choroby układu oddechowego (nieżyt nosa, przeziębienie, grypa, angina, gruźlica płuc, rak płuc, astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc).
II. Układ krążenia.
1. Skład i funkcje krwi:
- funkcje i skład krwi;
- charakterystyka składników krwi;
- krzepnięcie krwi;
- rola trombiny w krzepnięciu krwi.
2. Budowa i funkcje układu krwionośnego:
- funkcje układu krwionośnego;
- budowa serca oraz cykl i automatyzm jego pracy;
- rodzaje naczyń krwionośnych i ich budowa;
- płucny (mały) i ustrojowy (duży) obieg krwi;
- udział układu krwionośnego w homeostazie - regulacja ciśnienia krwi;
- ciśnienie krwi i jego prawidłowa wartość;
- tętno.
3. Układ limfatyczny:
- funkcje układu limfatycznego;
- powstawanie i funkcje limfy;
- narządy limfatyczne - budowa i funkcje;
- naczynia limfatyczne - budowa i funkcje;
- funkcjonowanie układu limfatycznego;
- współdziałanie układu krwionośnego i układu limfatycznego.
4. Choroby układu krążenia:
- związek między stylem życia a chorobami układu krążenia;
- badanie krwi i interpretacja jego wyników;
- badania diagnostyczne chorób układu krążenia (USG serca, EKG, badanie Holtera, angiokardiografia, pomiar ciśnienia krwi);
- choroby układu krążenia (anemia, białaczka, nadciśnienie tętnicze, żylaki, miażdżyca, udar mózgu, choroba wieńcowa, zawał serca).
III. Odporność organizmu.
1. Budowa układu odpornościowego. Rodzaje odporności:
- funkcje układu odpornościowego;
- tkanki i narządy układu odpornościowego: naczynia limfatyczne, szpik kostny czerwony, grasica, śledziona, węzły chłonne, grudki chłonne, migdałki;
- komórki układu odpornościowego: granulocyty, makrofagi, limfocyty T i B;
- cząsteczki układu odpornościowego: przeciwciała, białka ostrej fazy, cytokiny;
- swoistość przeciwciał;
- rodzaje odporności: odporność nieswoista i odporność swoista;
- trzy linie obrony: bariery obronne, cząsteczki i komórki, limfocyty T i B;
- typy odpowiedzi immunologicznej (pierwotna i wtórna odpowiedź immunologiczna);
- odporność komórkowa i odporność humoralna;
- mechanizmy odporności nabytej;
- działanie szczepionek;
- pamięć immunologiczna i jej znaczenie;
- sposoby nabywania odporności swoistej (czynnej i biernej).
2. Zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego:
- zaburzenia funkcjonowania odpowiedzi immunologicznej: osłabiona odpowiedź immunologiczna, nadmierna odpowiedź immunologiczna;
- choroby autoimmunologiczne;
- AIDS;
- alergia i jej mechanizm;
- grupy krwi;
- konflikt serologiczny w zakresie Rh;
- układ zgodności tkankowej;
- przeszczepy tkanek i narządów;
- immunosupresja i sytuacje wymagające jej zastosowania.
Liceum Ogólnokształcące: KLASA 3 (kontynuacja szkoły podstawowej)
I. Kod genetyczne i jego cechy.
1. Ekspresja informacji genetycznej.
II. Genetyka klasyczna.
1. I prawo Mendla. Krzyżówka testowa:
- genotyp, fenotyp, allel, allel dominujący, allel recesywny;
- homozygota, heterozygota;
- badania Mendla;
- I prawo Mendla;
- krzyżówka genetyczna;
- szachownica (diagram) Punnetta;
- krzyżówka testowa;
- dziedziczenie jednogenowe.
2. II prawo Mendla:
- II prawo Mendla;
- krzyżówka genetyczna dwugenowa;
- krzyżówka testowa dwugenowa;
- zapis krzyżówki dwugenowej.
3. Chromosomowa teoria dziedziczenia:
- główne założenia chromosomowej teorii dziedziczenia Morgana;
- chromosomy homologiczne;
- geny sprzężone;
- znaczenie crossing-over.
4. Dziedziczenie płci. Cechy sprzężone z płcią:
- kariotyp człowieka;
- dziedziczenie płci u człowieka;
- dziedziczenie cech sprzężonych z płcią.
5. Inne sposoby dziedziczenia cech:
- dziedziczenie jednogenowe;
- dominacja pełna i dominacja niepełna;
- kodominacja;
- allele wielokrotne;
- dziedziczenie wielogenowe;
- geny kumulatywne;
- geny dopełniające się;
- plejotropia;
- epistaza.
6. Zmienność organizmów. Mutacje:
- zmienność organizmów i jej rodzaje;
- plastyczność fenotypów;
- zmienność rekombinacyjna;
- zmienność mutacyjna;
- zmienność ciągła i zmienność nieciągła;
- mutacje genowe i mutacje chromosomowe, rodzaje tych mutacji;
- czynniki mutagenne;
- czynniki wpływające na rekombinację;
- mutacje korzystne i niekorzystne dla organizmu;
- transformacja nowotworowa.
7. Choroby i zaburzenia genetyczne człowieka:
- choroby jednogenowe człowieka: sprzężone z płcią, niesprzężone z płcią, dominujące, recesywne;
- aberracje chromosomowe człowieka;
- rodowody genetyczne.
