Biologia - sesja jesienna

Zgodnie z zasadą kumulatywności wiedzy i umiejętności, na każdym etapie edukacyjnym uwzględniane są treści z poprzednich lat nauki, zgodnie z wymogami podstawy programowej. Oznacza to, że zagadnienia z wcześniejszych testów mogą być ponownie sprawdzane w późniejszych testach.

Szkoła Podstawowa: KLASA 5

1. Treści zawarte w programie nauczania przyrody.
2. Składniki chemiczne organizmów:
   
   • sole mineralne, tłuszcze, białka, cukry - budowa, przykłady, funkcje
   • woda
   • kwasy nukleinowe
   • komórka zwierzęca i jej budowa
   • komórka roślinna i jej budowa
   • komórka bakteryjna i jej budowa
3. Samożywność.
   
4. Cudzożywność.
   
5. Sposoby oddychania organizmów.
   
6. Klasyfikacja organizmów.
   
7. Wirusy i bakterie.

Szkoła Podstawowa: KLASA 6

1. Treści nauczania zawarte w programie nauczania biologii w klasie 5.
   
2. Parzydełkowce.
   
3. Płazińce.
   
4. Nicienie.
   
5. Pierścienice.
   
6. Stawonogi - skorupiaki, owady, pajęczaki.
   
7. Mięczaki.

Szkoła Podstawowa: KLASA 7

I.   Zagadnienia tematyczne z klasy 6.
II.   Skóra - powłoka organizmu:
1.   Budowa i funkcje skóry.
2.   Wytwory naskórka.
3.   Dolegliwości i choroby skóry.
III.   Aparat ruchu:
1.   Aparat ruchu. Budowa szkieletu:

• szkielet człowieka;
  
• funkcje szkieletu;
  
• rozpoznawanie kości;
  
• kształty kości - przykłady, rozpoznawanie.

2.   Budowa szkieletu osiowego:

• budowa czaszki: mózgoczaszki i trzewioczaszki;
  
• kręgosłup - podstawowy element szkieletu (budowa kręgosłupa, rozpoznawanie kręgów);
  
• budowa klatki piersiowej;
  
• funkcje elementów szkieletu osiowego.

3.   Szkielet kończyn oraz ich obręczy:

• kości kończyny górnej i obręczy barkowej;
  
• kości kończyny dolnej i obręczy miednicznej;
  
• rodzaje stawów.

4.   Kości - elementy składowe szkieletu:

• budowa fizyczna i chemiczna kości długiej;
  
• szpik kostny;
  
• funkcje kości, cechy budowy fizycznej umożliwiające spełnienie tych funkcji.

5.   Budowa i znaczenie mięśni:

• anatagonistyczne działanie mięśni;
  
• budowa mięśnia szkieletowego;
  
• rodzaje i cechy tkanki mięśniowej;
  
• funkcje mięśni szkieletowych;
  
• lokalizacja mięśni szkieletowych (m. okrężny oka, m. żwacz, m. piersiowy większy, m. dwugłowy ramienia, m. trójgłowy ramienia, m. ramienno - promieniowy, m. prosty brzucha, m. prosty uda, m. piszczelowy większy, m. krawiecki, m, czworoboczny, m. naramienny, m. najszerszy grzbietu, m. pośladkowy wielki, m. dwugłowy uda, m. trójgłowy łydki);
  
• warunki pracy mięśni.

6.   Choroby aparatu ruchu.
IV.   Organizm człowieka jako funkcjonalna całość:
1.   Poziomy organizacji ciała człowieka.
2.   Rodzaje tkanek zwierzęcych (budowa i funkcje).
3.   Funkcje układów narządów człowieka.

Szkoła Podstawowa: KLASA 8

Zagadnienia z klasy 7
I.   Narządy zmysłów:
1.   Budowa i działanie narządu wzroku:

• budowa oka;
  
• funkcje poszczególnych części gałki ocznej;
  
• mechanizm widzenia.

2.   Ucho - narząd słuchu i równowagi:

• budowa ucha oraz funkcje jego elementów składowych;
  
• droga fali dźwiękowej w uchu, odbiór wrażeń dźwiękowych.

3.   Zmysły powonienia smaku i dotyku.

Zagadnienia z klasy 8
I.   Genetyka:
1.   Nośnik informacji genetycznej - DNA:

• budowa i rola DNA;
  
• komplementarność zasad;
  
• budowa i rola RNA;
  
• rodzaje kwasu RNA;
  
• budowa chromosomu;
  
• replikacja DNA.

2.   Podziały komórkowe:

• mitoza i mejoza - przebieg, znaczenie;
  
• komórka haploidalna i diploidalna.

3.   Kod genetyczny.
4.   Dziedziczenie cech u człowieka:

• fenotyp i genotyp;
  
• homozygota dominująca i recesywna, heterozygota;
  
• przykłady cech, które dominują u ludzi.

5.   Dziedziczenie płci u człowieka:

• kariotyp człowieka;
  
• zasada dziedziczenia płci;
  
• rozwiązywanie krzyżówek genetycznych przedstawiających choroby sprzężone z płcią: hemofilię oraz daltonizm;
  
• genotypy osób zdrowych i chorych na hemofilię i daltonizm.

6.   Mechanizm dziedziczenia cech u człowieka:

• mechanizm dziedziczenia grup krwi i czynnika Rh;
  
• rozpoznanie grup krwi na podstawie genotypów;
  
• ustalenie grupy krwi ojca na podstawie znajomości grup krwi matki i dziecka;
  
• ustalenie czynnika Rh dzieci na podstawie znajomości czynnika Rh ich rodziców;
  
• konflikt serologiczny - krzyżówka genetyczna.

7.   Mutacje:

• rodzaje mutacji;
  
• przyczyny mutacji;
  
• choroby genetyczne (objawy, sposób dziedziczenia, sposób leczenia).

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 1

1.   Węglowodany - budowa i znaczenie:

• budowa węglowodanów
• podział węglowodanów na monosacharydy, disacharydy i polisacharydy
• przemiany glukozy
• wiązanie O-glikozydowe
• budowa, przykłady i funkcje monosacharydów, disacharydów i polisacharydów
• występowanie i znaczenie węglowodanów
• wykrywanie monosacharydów i polisacharydów w materiale biologicznym

2.   Aminokwasy. Właściwości i wykrywanie białek:

• rodzaje aminokwasów (białkowe, niebiałkowe)
• budowa i właściwości aminokwasów białkowych
• określanie postaci jonowej aminokwasów*
• aminokwasy obojętne, kwasowe i zasadowe*
• aminokwasy hydrofilowe
• i hydrofobowe*
• powstawanie i wykrywanie wiązań peptydowych
• poziomy organizacji białek
• podział i funkcje białek
• wpływ wybranych czynników fizykochemicznych na białka
• badanie wpływu różnych substancji i wysokiej temperatury na mieszaninę białka z wodą

3.   Lipidy - budowa i znaczenie:

• podział lipidów ze względu na budowę cząsteczki
• budowa i funkcje lipidów prostych
• kwasy tłuszczowe nasycone
• i nienasycone
• budowa i funkcje lipidów złożonych
• budowa i funkcje lipidów izoprenowych
• obserwacja lipidów w nasionach słonecznika

4.   Budowa i funkcja kwasów nukleinowych:

• budowa i funkcje nukleotydów
• rodzaje nukleotydów
• dinukleotydy a witaminy*
• rodzaje kwasów nukleinowych
• zasada komplementarności
• budowa i funkcje DNA
• replikacja DNA
• budowa i funkcje RNA

5.   Budowa i właściwości komórki:

• budowa i funkcje komórki; rodzaje komórek:
  - poziomy organizacji komórkowej organizmów
  - rozmiary i kształty komórek
  - rodzaje komórek (prokariotyczne, eukariotyczne) i ich budowa
  - rodzaje komórek eukariotycznych (roślinna, zwierzęca, grzybowa)
  - komórki wyspecjalizowane
  - przedziały komórkowe
• błony biologiczne:
  - funkcje błon biologicznych
  - budowa błon biologicznych
  - białka błonowe
  - właściwości błon biologicznych
• transport przez błony biologiczne:
  - rodzaje transportu przez błony (transport bierny i transport czynny)
  - osmoza w komórkach zwierzęcej i roślinnej
  - plazmoliza i deplazmoliza
  - odróżnianie substancji osmotycznie czynnych od substancji osmotycznie biernych
  - transport przez błony biologiczne z udziałem białek błonowych
  - transport pęcherzykowy
• jądro komórkowe; cytozol:
  - budowa jądra komórkowego
  - upakowanie DNA w jądrze komórkowym
  - funkcje jądra komórkowego
  - transport przez pory jądrowe*
  - cytozol - struktury cytoszkieletu (filamenty aktynowe, filamenty pośrednie, mikrotubule)
  - komórkowe szlaki transportu*
  - ruch cytozolu
  - rzęski i wici
• mitochondria i plastydy; teoria endosymbiozy:
  - budowa i funkcje mitochondriów
  - rodzaje plastydów
  - cechy, funkcje i występowanie plastydów
  - budowa chloroplastów
  - obserwacja plastydów
  - teoria endosymbiozy
  - organella półautonomiczne
• struktury komórkowe otoczone jedną błoną i rybosomy:
  - budowa siateczki śródplazmatycznej
  - funkcje siateczek śródplazmatycznych gładkiej i szorstkiej
  - budowa rybosomów
  - klasyfikacja rybosomów
  - rodzaje białek wytwarzanych na rybosomach
  - transport białek do organelli*
  - budowa i funkcje aparatu Golgiego
  - budowa i funkcje lizosomów
  - rola przedziałów komórkowych w wytwarzaniu hormonów tarczycy*
  - funkcje peroksysomu
  - funkcje wakuol
  - obserwacja kryształów szczawianu wapnia w wakuolach komórek roślinnych
• ściana komórkowa:
  - funkcje ściany komórkowej
  - budowa ściany komórkowej roślin
  - związki modyfikujące ściany komórkowe
  - połączenia międzykomórkowe u roślin

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 2

1.   Protisty - proste organizmy eukariotyczne:

• grupy protistów
• formy morfologiczne protistów
• czynności życiowe protistów (poruszanie się, odżywianie, osmoregulacja i wydalanie, oddychanie, rozmnażanie się)
• cykle rozwojowe wybranych protistów
• przemiana faz jądrowych u protistów
• typy zapłodnienia
• znaczenie protistów w przyrodzie
• choroby człowieka wywoływane przez protisty (malaria, rzęsistkowica, lamblioza, toksoplazmoza, czerwonka pełzakowata)

2.   Grzyby - heterotroficzne beztkankowce:

• cechy morfologiczne, charakterystyczne dla grzybów
• budowa komórek grzybów
• rodzaje strzępek
• formy morfologiczne grzybów
• mikoryza
• odżywianie się i oddychanie grzybów
• sposoby rozmnażania się grzybów
• cykle życiowe sprzężniowych, workowców i podstawczaków
• znaczenie grzybów

3.   Porosty - organizmy dwuskładnikowe:

• budowa i rodzaje plech porostów
• porosty jako organizmy symbiotyczne
• rozmnażanie się porostów
• porosty jako gatunki wskaźnikowe
• znaczenie porostów w przyrodzie

4.   Rośliny pierwotnie wodne:

• formy morfologiczne roślin pierwotnie wodnych
• charakterystyka glaukocystofitów, krasnorostów i zielenic
• rozmnażanie się roślin pierwotnie wodnych
• cykl rozwojowy ulwy sałatowej
• znaczenie roślin pierwotnie wodnych w przyrodzie i dla człowieka

5.   Rośliny lądowe i wtórnie wodne:

• pochodzenie roślin lądowych
• ryniofity
• cechy roślin lądowych
• różnice między warunkami życia w wodzie i na lądzie
• znaczenie ligniny dla roślin
• adaptacje roślin okrytozalążkowych do środowiska lądowego
• ogólne cechy roślin zarodnikowych i nasiennych
• formy ekologiczne roślin (hydrofity, higrofity, mezofity, kserofity)

6.   Tkanki roślinne:

• podział tkanek na twórcze i stałe
• charakterystyka tkanek twórczych
• rodzaje, budowa i rola tkanek okrywających, miękiszowych, wzmacniających i przewodzących
• wiązki przewodzące
• utwory wydzielnicze

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 3

1.   Układ pokarmowy:

• odżywianie się zwierząt
• sposoby pobierania pokarmu
• trawienie zewnątrzkomórkowe
• trawienie wewnątrzkomórkowe
• podział zwierząt ze względu na wielkość i stan skupienia spożywanego pokarmu
• ewolucja układu pokarmowego
• podział zwierząt ze względu na rodzaj spożywanego pokarmu
• porównanie długości przewodów pokarmowych roślinożercy i drapieżnika
• przystosowania zwierząt do rodzaju spożywanego pokarmu

2.   Organiczne składniki pokarmowe:

• sacharydy jako główne źródło energii
• podział węglowodanów na przyswajalne i nieprzyswajalne
• błonnik pokarmowy i jego funkcja
• białka jako budulec organizmu
• podział aminokwasów na endogenne i egzogenne
• białka pełnowartościowe i niepełnowartościowe
• źródła białek dla organizmu
• funkcje tłuszczy właściwych oraz funkcje NNKT i ich źródła
• cholesterol i jego przemiany w organizmie
• zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe

3.   Rola witamin. Nieorganiczne składniki pokarmowe:

• podział witamin
• zapotrzebowanie organizmu na witaminy
• hipowitaminoza
• awitaminoza
• hiperwitaminoza
• charakterystyka, funkcje i źródła witamin
• znaczenie i właściwości wody
• bilans wodny człowieka
• ośrodek pragnienia
• podział składników mineralnych na makroelementy i mikroelementy oraz ich funkcje

4.   Budowa i funkcje układu pokarmowego:

• elementy układu pokarmowego
• funkcje przewodu pokarmowego
• i gruczołów trawiennych
• budowa ścian przewodu pokarmowego
• wędrówka pokarmu w przewodzie pokarmowym
• związek między budową poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego a pełnionymi przez nie funkcjami
• rodzaje i budowa zębów
• sok żołądkowy -skład i funkcje
• wątroba jako centrum metaboliczne organizmu
• żółć - skład i rola
• sok trzustkowy - skład i funkcje
• mikrobiom i jego rola w organizmie

5.   Procesy trawienia i wchłaniania:

• mechanizm trawienia
• przemiany sacharydów, białek i tłuszczów
• trawienie skrobi, białek i tłuszczów
• enzymy trawienne i ich funkcje
• wchłanianie produktów trawienia
• budowa i rola kosmków jelitowych
• mechanizm transportu substancji przez błony enterocytu
• wpływ pH na trawienie skrobi przez amylazę ślinową
• regulacja czynności układu pokarmowego
• działanie ośrodków głodu i sytości

6.   Zasady racjonalnego odżywiania się:

• czynniki wpływające na zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe
• bilans energetyczny
• piramida zdrowego żywienia i stylu życia
• wielkość porcji i proporcje składników posiłków
• otyłość - przyczyny i profilaktyka
• BMI
• zaburzenia odżywiania

7.   Choroby układu pokarmowego:

• badania diagnostyczne chorób układu pokarmowego
• choroby pasożytnicze, wirusowe i bakteryjne układu pokarmowego
• zespół złego wchłaniania
• choroba Crohna
• choroby nowotworowe układu pokarmowego
• dieta bezglutenowa

8.   Układ oddechowy u zwierząt:

• wymiana gazowa a dyfuzja
• ciśnienie parcjalne
• dyfuzja gazów w różnych środowiskach
• etapy wymiany gazowej
• sposoby wymiany gazowej
• narządy wymiany gazowej u zwierząt wodnych
• narządy wymiany gazowej zwierząt lądowych
• ewolucja płuc kręgowców
• podwójne oddychanie

9.   Budowa i funkcje układu oddechowego:

• budowa i funkcje układu oddechowego
• drogi oddechowe
• funkcja nagłośni
• związek między budową a funkcją elementów budujących układ oddechowy
• surfaktant
• opłucna - budowa i funkcje
• powstawanie głosu

10.   Wentylacja płuc i wymiana gazowa:

• wentylacja płuc
• mechanizm wentylacji płuc
• przepona i jej funkcja
• całkowita i życiowa pojemność płuc
• regulacja częstości oddechów - rola ośrodka oddechowego
• przebieg wymiany gazowej w płucach i tkankach
• udział krwi w transporcie tlenu i dwutlenku węgla
• budowa hemoglobiny i jej rola w transporcie gazów oddechowych
• białka wiążące tlen
• powinowactwo hemoglobiny i innych białek do tlenu
• zawartość dwutlenku węgla w powietrzu wdychanym i wydychanym
• mechanizm transportu gazów oddechowych
• wpływ ciśnienia atmosferycznego na wymianę gazową

11.   Zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego:

• zanieczyszczenia powietrza i ich wpływ na zdrowie
• szkodliwość palenia papierosów
• diagnostyka chorób układu oddechowego
• wybrane choroby układu oddechowego