Biologia - sesja wiosenna

Szkoła Podstawowa: KLASA 5

1. Wirusy i bakterie.
2. Różnorodność protistów:

• różnorodność budowy protistów;
  
• czynności życiowe protistów (odżywianie, oddychanie, rozmnażanie);
  
• drogi rozprzestrzenia się i zasady profilaktyki chorób wywołanych przez protisty.

2. Budowa i różnorodność grzybów; porosty:

• środowisko życia grzybów;
  
• cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do grzybów;
  
• różnorodność budowy grzybów;
  
• czynności życiowe grzybów (odżywianie, oddychanie, rozmnażanie);
  
• budowa porostów;
  
• typy plech;
  
• znaczenie porostów.

3. Tkanki i organy roślinne:

• rodzaje tkanek roślinnych
  
• korzeń - budowa i funkcje, przekształcenia;
  
• pęd - budowa i funkcje, przekształcenia.

Szkoła Podstawowa: KLASA 6

1. Zakres tematyczny klasy 5 szkoły podstawowej oraz:
2. Stawonogi i mięczaki:

• występowanie;
  
• wygląd i cechy;
  
• zróżnicowanie;
  
• znaczenie w przyrodzie i dla ludzi.

3. Kręgowce zmiennocieplne: Ryby - kręgowce środowisk wodnych:

• charakterystyczne cechy kręgowców;
  
• gromady kręgowców;
  
• środowisko życia ryb;
  
• przystosowania ryb do życia w wodzie;
  
• budowa zewnętrzna ryb;
  
• sposób rozmnażania i rozwój ryb;
  
• opieka ryb nad potomstwem;
  
• przegląd ryb;
  
• gatunki chronione ryb.

4. Kręgowce zmiennocieplne: Płazy - kręgowce wodno-lądowe:

• środowisko życia płazów;
  
• przystosowania płazów do życia w środowisku wodno-lądowym;
  
• narządy oddechowe płazów;
  
• rozmnażanie i rozwój płazów;
  
• zróżnicowanie budowy i trybu życia płazów;
  
• gatunki płazów żyjące w Polsce;
  
• przegląd płazów;
  
• gatunki chronione płazów.

Szkoła podstawowa: KLASA 7

I. Zakrest tematyczny klasy 6 szkoły podstawowej oraz:
II. Układ oddechowy:
1. Budowa i rola układu oddechowego:

• drogi oddechowe;
  
• narząd wymiany gazowej - płuca;
  
• związek budowy narządów układu oddechowego z pełnionymi przez nie funkcjami;
  
• powstawanie głosu;

2. Mechanizm wymiany gazowej:

• mechanizm wentylacji płuc;
  
• skład powietrza wdychanego i wydychanego;
  
• wymiana gazowa w płucach;
  
• wymiana gazowa w tkankach;

3. Oddychanie komórkowe:

• mitochondria - organelle oddychania komórkowego;
  
• substraty i produkty oddychania komórkowego;
  
• ATP;
  
• sposoby wykorzystania energii przez organizm;

4. Higiena i choroby układu oddechowego.
III. Układ wydalniczy:
1. Budowa i działanie układu wydalniczego:

• wydalanie a defekacja;
  
• narządy układu wydalniczego - budowa i funkcje;
  
• wydalanie produktów przemiany materii;
  
• budowa i działanie nefronu;
  
• etapy powstawania moczu;

2. Higiena i choroby układu wydalniczego.
IV. Regulacja nerwowo - hormonalna:
1. Budowa i funkcjonowanie układu dokrewnego:

• hormony - produkty wydzielania gruczołów dokrewnych;
  
• klasyfikacja gruczołów na gruczoły zewnątrzwydzielnicze i dokrewne (wewnątrzwydzielnicze);
  
• lokalizacja gruczołów dokrewnych w ciele człowieka;
  
• rola hormonów w organizmie człowieka (hormon wzrostu, tyroksyna, insulina, glukagon, estrogen, progesteron, adrenalina, parathormon);
  
• antagonistyczne działanie hormonów;

2. Zaburzenia funkcjonowania układu dokrewnego:

• skutki nadmiaru i niedoboru wybranych hormonów (hormon wzrostu, tyroksyna, insulina, glukagon, estrogen, progesteron, adrenalina, parathormon);

V. Skóra - powłoka organizmu:
1. Budowa i funkcje skóry.
2. Wytwory naskórka.
3. Dolegliwości i choroby skóry.

Szkoła Podstawowa: KLASA 8

I. Zakrest tematyczny klasy 7 szkoły podstawowej oraz:
II. Ekologia:
1. Organizm a środowisko:

• nisza ekologiczna;
  
• siedlisko;
  
• tolerancja ekologiczna;
  
• zakres tolerancji na wybrane czynniki środowiska (woda, temperatura, stężenie soli, światło);
  
• organizmy wskaźnikowe;
  
• skala porostowa;

2. Cechy populacji:

• populacja;
  
• liczebność i zagęszczenie populacji;
  
• czynniki wpływające na liczebność i zagęszczenie populacji;
  
• populacja w przestrzeni;
  
• struktura płciowa i struktura wiekowa płci;

3. Zależności występujące między organizmami:

• oddziaływania antagonistyczne i nieantagonistyczne;
  
• pojęcia: konkurencja, drapieżnictwo, pasożytnictwo, roślinożerność, mutualizm, komensalizm, protookoperacja;
  
• konkurencja: zasoby, o które konkurują organizmy; konkurencja międzygatunkowa i wewnątrzgatunkowa, przykłady konkurencji;
  
• pasożytnictwo: pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne, przystosowania do pasożytniczego trybu życia, przykłady pasożytniczych roślin i grzybów;
  
• drapieżnictwo: przystosowania do trybu życia drapieżnika i ofiary, sposoby polowania i obrony, rośliny drapieżne);
  
• roślinożerność: przykłady roślinożernych roślin i zwierząt, przystosowania przeżuwaczy do roślinożerności, obrona przed roślinożercami);
  
• przykłady organizmów, których łączy zależność nieantagonistyczna;
  
• przykłady organizmów, których łączy zależność antagonistyczna;

4. Czym jest ekosystem?

• składniki ekosystemu;
  
• rodzaje i przykłady ekosystemów;
  
• struktura piętrowa lasu;
  
• sukcesja pierwotna i wtórna;

5. Zależności pokarmowe:

• łańcuch pokarmowy;
  
• podstawowe poziomy troficzne;
  
• rola destruentów w ekosystemie;
  
• sieć pokarmowa;
  
• zakłócenie równowagi ekosystemu;

6. Materia i energia w ekosystemie:

• krążenie materii w przyrodzie;
  
• przepływ energii w ekosystemie;
  
• obieg węgla;
  
• piramidy ekologiczne;

III. Ewolucja życia:
1. Ewolucja i jej dowody: bezpośrednie i pośrednie.
2. Mechanizmy ewolucji.
3. Pochodzenie człowieka.

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 1

1. Zakres materiału klasy 8 szkoły podstawowej oraz:
2. Budowa komórki - organella plazmatyczne i nieplazmatyczne; porównanie komórek eukariotycznych; budowa komórki prokariotycznej:

• podział komórek na eukariotyczne i prokariotyczne;
  
• główne elementy komórki eukariotycznej;
  
• przykłady przystosowania komórek do pełnionych przez nie funkcji;
  
• porównanie budowy komórek zwierzęcych, roślinnych i grzybowych;
  
• budowa i znaczenie błon biologicznych; transport przez błonę.

3. Skład chemiczny organizmów; makro- i mikroelementy:

• pierwiastki chemiczne;
  
• pierwiastki biogenne;
  
• makro- i mikroelementy i ich znaczenie.

4. Znaczenie wody:

• woda jako składnik organizmu;
  
• znaczenie wody dla organizmów;
  
• właściwości i budowa wody.

5. Budowa i znaczenie węglowodanów, białek i tłuszczów:

• budowa węglowodanów;
  
• podział węglowodanów na monosacharydy, disacharydy i polisacharydy;
  
• przemiany glukozy;
  
• wiązanie O-glikozydowe;
  
• budowa, przykłady i funkcje monosacharydów, disacharydów i polisacharydów;
  
• występowanie i znaczenie węglowodanów;
  
• wykrywanie monosacharydów i polisacharydów w materiale biologicznym;
  
• budowa aminokwasów i białek;
  
• związek między budową a funkcją białek;
  
• podział białek na białka proste i złożone;
  
• przykłady białek, ich występowanie i funkcje;
  
• właściwości białek;
  
• wpływ wybranych czynników fizykochemicznych na białka (zjawisko koagulacji i denaturacji);
  
• badanie wpływu wybranych czynników fizykochemicznych na białko;
  
• wykrywanie białek w materiale biologicznym (reakcja biuretowa, reakcja ksantofilowa);
  
• budowa i właściwości lipidów prostych;
  
• kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone;
  
• budowa i właściwości lipidów złożonych;
  
• znaczenie biologiczne lipidów prostych i złożonych;
  
• wykrywanie lipidów w materiale biologicznym.

6. Budowa DNA i RNA:

• organizacja materiału genetycznego;
  
• podział i rola rRNA, mRNA, tRNA, snRNA;
  
• podział lipidów ze względu na budowę cząsteczki.

7. Oddychanie komórkowe; oddychanie tlenowe:

• znaczenie oddychania tlenowego;
  
• związek między budową mitochondrium a przebiegiem oddychania tlenowego;
  
• substraty i produkty kolejnych etapów oddychania tlenowego.

8. Procesy beztlenowego uzyskiwania energii:

• rodzaje fermentacji;
  
• etapy przebiegu fermentacji mlekowej;
  
• porównanie fermentacji z oddychaniem tlenowym;
  
• zastosowanie fermentacji mlekowej i alkoholowej.

9. Inne procesy metaboliczne:

• uzyskiwanie energii ze składników pokarmowych;
  
• znaczenie glukoneogenezy;
  
• procesy syntezy i rozkładu glikogenu;
  
• znaczenie procesu utleniania kwasów tłuszczowych - beta oksydacja.

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 2

1. Zakres materiału klasy 1 liceum oraz:
2. Budowa i działanie układu nerwowego:

• budowa i funkcje układu nerwowego;
  
• budowa neuronu;
  
• rola komórek glejowych;
  
• podział neuronów na czuciowe, ruchowe i pośredniczące;
  
• powstawanie i mechanizm przewodzenia impulsu nerwowego;
  
• budowa i działanie synapsy chemicznej;
  
• przewodzenie impulsu między neuronami;
  
• neuroprzekaźniki pobudzające i hamujące - funkcje i przykłady.

3. Ośrodkowy układ nerwowy:

• budowa ośrodkowego układu nerwowego;
  
• budowa mózgowia (mózg, pień mózgu, móżdżek) i jego funkcje;
  
• budowa i funkcje mózgu;
  
• rola rdzenia kręgowego.

4. Obwodowy układ nerwowy:

• budowa i funkcje obwodowego układu nerwowego;
  
• podział nerwów na nerwy czaszkowe i rdzeniowe oraz na nerwy czuciowe, ruchowe i mieszane;
  
• odruchy warunkowe i odruchy bezwarunkowe;
  
• łuk odruchowy - budowa, droga impulsu w łuku odruchowym;
  
• odruch uczenia się.

5. Autonomiczny układ nerwowy:

• funkcjonalny podział układu nerwowego;
  
• budowa i funkcja autonomicznego układu nerwowego;
  
• rola układu autonomicznego w utrzymaniu homeostazy;
  
• lokalizacja struktur nerwowych autonomicznego układu nerwowego.

6. Budowa i działanie narządu wzroku:

• receptory i kryteria ich podziału;
  
• budowa oka - aparat ochronny i ruchowy oka, elementy budowy gałki ocznej;
  
• droga światła w oku;
  
• akomodacja i adaptacja oka;
  
• widzenie przestrzenne;
  
• wady wzroku;
  
• choroby oczu (jaskra, zaćma, zwyrodnienie plamki, daltonizm);
  
• higiena wzroku.

7. Ucho - narząd zmysłu słuchu i zmysłu równowagi:

• budowa ucha;
  
• funkcje poszczególnych elementów budowy ucha;
  
• droga dźwięku w uchu;
  
• powstawanie wrażeń słuchowych;
  
• budowa i działanie narządu równowagi;
  
• negatywny wpływ hałasu na zdrowie.

8. Narządy smaku oraz węchu:

• budowa i funkcje narządu smaku;
  
• powstawanie wrażeń smakowych;
  
• budowa i funkcje narządu węchu;
  
• powstawanie wrażeń węchowych.

9. Budowa i rola układu hormonalnego:

• budowa układu hormonalnego;
  
• budowa gruczołów zewnątrzwydzielniczych i wewnątrzwydzielniczych;
  
• gruczoły dokrewne - miejsca występowania w organizmie i funkcje;
  
• działanie wybranych hormonów na organizm człowieka;
  
• podział hormonów ze względu na budowę chemiczną;
  
• wybrane hormony tkankowe (gastryna, erytropoetyna, histamina);
  
• udział układu hormonalnego w homeostazie - regulacja hormonalna rytmu dobowego;
  
• regulacja hormonalna tempa metabolizmu;
  
• regulacja hormonalna wzrostu organizmu.

10. Regulacja wydzielania hormonów:

• rola podwzgórza i przysadki w koordynacji pracy układów hormonalnego i nerwowego;
  
• sprzężenie zwrotne ujemne w regulacji wydzielania hormonów tarczycy, kory nadnerczy i gonad;
  
• antagonistyczne działanie hormonów w regulacji poziomu glukozy i wapnia we krwi.

11. Nadczynność i niedoczynność gruczołów dokrewnych; stres:

• skutki nadczynności i niedoczynności gruczołów (w tym choroby: karłowatość, gigantyzm, akromegalia, choroba Gravesa-Basedowa);
  
• cukrzyca typu I i typu II;
  
• hormonalna terapia zastępcza;
  
• choroba Hashimoto;
  
• stres - definicja, przyczyna i rodzaje;
  
• rola podwzgórza w reakcji stresowej;
  
• rola kortyzolu w długotrwałym stresie;
  
• sposoby radzenia sobie ze stresem.

12. Budowa i funkcje męskich narządów rozrodczych:

• męskie cechy płciowe (pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe);
  
• budowa męskiego układu rozrodczego (narządy płciowe zewnętrzne i wewnętrzne);
  
• funkcje męskiego układu rozrodczego;
  
• spermatogeneza;
  
• budowa plemnika.

13. Budowa i funkcje żeńskich narządów rozrodczych:

• żeńskie cechy płciowe (pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe);
  
• budowa żeńskiego układu rozrodczego (żeńskie narządy płciowe zewnętrzne i wewnętrzne);
  
• funkcje żeńskiego układu rozrodczego;
  
• oogeneza;
  
• cykl menstruacyjny i jego fazy;
  
• hormonalna regulacja przebiegu cyklu płciowego;
  
• rola syntetycznych hormonów w regulacji cyklu menstruacyjnego.

14. Rozwój człowieka:

• zapłodnienie - znaczenie i przebieg;
  
• rozwój prenatalny (zarodkowy i płodowy);
  
• funkcje błon płodowych;
  
• łożysko - budowa i funkcje;
  
• zmiany w organizmie kobiety w okresie ciąży;
  
• czynniki wpływające na przebieg ciąży;
  
• badania prenatalne;
  
• okres postnatalny i jego etapy;
  
• skutki wydłużającego się okresu starości.

15. Higiena i choroby układu rozrodczego:

• higiena układu rozrodczego;
  
• profilaktyka chorób układu rozrodczego;
  
• diagnostyka chorób układu rozrodczego (badania cytologiczne, USG jamy brzusznej, badania krwi, mammografia, badania histopatologiczne);
  
• choroby układu rozrodczego (rak piersi, rak jąder, przerost gruczołu krokowego, rak szyjki macicy, rak jajnika) i znaczenie ich wczesnej diagnostyki;
  
• choroby układu rozrodczego przenoszone drogą płciową (kiła, rzeżączka, chlamydioza, rzęsistkowica, HPV, grzybice narządów płciowych), sposoby ich leczenia i profilaktyka.

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 3

1. Zakres materiału klasy 2 liceum oraz:
2. Biotechnologia tradycyjna:

• biotechnologia tradycyjna;
  
• biotechnologia molekularna;
  
• zakres działania biotechnologii;
  
• zastosowanie biotechnologii w różnych dziedzinach życia człowieka.

3. Podstawowe techniki inżynierii genetycznej:

• inżynieria genetyczna;
  
• sekwencjonowanie DNA;
  
• metoda PCR;
  
• elektroforeza DNA;
  
• zastosowanie technik inżynierii genetycznej.

4. Organizmy zmodyfikowane genetycznie:

• organizm transgeniczny;
  
• organizm zmodyfikowany genetycznie (GMO);
  
• sposoby otrzymywania GMO;
  
• przykłady wykorzystywania GMO;
  
• korzyści i zagrożenia wynikające z zastosowania GMO.

5. Biotechnologia molekularna - szanse i zagrożenia:

• klonowanie;
  
• sposoby klonowania;
  
• terapia genowa;
  
• komórki macierzyste;
  
• poradnictwo genetyczne;
  
• szanse i zagrożenia biologii molekularnej.

6. Ekologia i różnorodność biologiczna. Organizm w środowisku. Tolerancja ekologiczna:

• ekologia;
  
• środowisko i jego czynniki;
  
• nisza ekologiczna;
  
• siedlisko;
  
• tolerancja ekologiczna;
  
• bioindykacja;
  
• bioindykator;
  
• skala porostowa.

7. Cechy populacji:

• populacja;
  
• liczebność populacji;
  
• zagęszczenie populacji;
  
• struktura przestrzenna populacji;
  
• struktura wiekowa populacji i jej rodzaje;
  
• struktura płciowa populacji;
  
• modele wzrostu liczebności populacji;
  
• pojemność środowiska;
  
• krzywe przeżywania - wypukła, wklęsła, prosta.

8. Rodzaje oddziaływań między organizmami:

• zależności nieantagonistyczne;
  
• mutualizm obligatoryjny;
  
• mutualizm fakultatywny;
  
• komensalizm;
  
• zależności antagonistyczne;
  
• roślinożerność;
  
• drapieżnictwo;
  
• pasożytnictwo;
  
• konkurencja wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa;
  
• adaptacje roślinożerców, drapieżników i pasożytów do zdobywania pokarmu;
  
• mechanizmy obronne zjadanych roślin, ofiar zwierząt i żywicieli pasożytów.

9. Funkcjonowanie ekosystemu:

• ekosystem;
  
• biotop;
  
• biocenoza;
  
• klimaks;
  
• sukcesja pierwotna;
  
• sukcesja wtórna;
  
• łańcuch pokarmowy i jego ogniwa;
  
• sieć pokarmowa;
  
• obieg materii w ekosystemie;
  
• przepływ energii w ekosystemie;
  
• obiegi węgla i azotu w przyrodzie.

10. Czym jest różnorodność biologiczna?:

• różnorodność biologiczna i jej typy;
  
• naturalne czynniki kształtujące różnorodność biologiczną;
  
• przykłady ekosystemów o bogatym składzie gatunkowym;
  
• biosfera a biomy;
  
• biomy lądowe;
  
• biomy wodne;
  
• wpływ działalności człowieka na różnorodność biologiczną.

11. Ochrona różnorodności biologicznej:

• bioróżnorodność a życie człowieka;
  
• formy ochrony przyrody;
  
• ochrona gatunkowa;
  
• restytucja i reintrodukcja;
  
• zrównoważony rozwój;
  
• międzynarodowa współpraca na rzecz ochrony przyrody.