Biologia - sesja wiosenna

Zgodnie z zasadą kumulatywności wiedzy i umiejętności, na każdym etapie edukacyjnym uwzględniane są treści z poprzednich lat nauki, zgodnie z wymogami podstawy programowej. Oznacza to, że zagadnienia z wcześniejszych testów mogą być ponownie sprawdzane w późniejszych testach.

Szkoła Podstawowa: KLASA 5

1. Treści zawarte w programie nauczania przyrody.
2. Wirusy, bakterie i grzyby - klasyfikacja, budowa i różnorodność.
   
3. Porosty - budowa, występowanie, znaczenie.
   
4. Mchy - środowisko życia, budowa, rozmnażanie, znaczenie w przyrodzie i dla człowieka.
   
5. Paprotniki - środowisko życia, budowa, rozmnażanie, znaczenie.
   
6. Nagonasienne - środowisko życia, budowa, cechy, rozmnażanie, znaczenie.
   
7. Przedstawiciele rodzimych drzew liściastych.

Szkoła Podstawowa: KLASA 6

1. Treści nauczania zawarte w programie nauczania biologii w klasie 5.
   
2. Kręgowce zmiennocieplne: ryby, płazy, gady (środowisko i przystosowanie do życia, przegląd i znaczenie).
   
3. Ptaki - budowa i przystosowanie, przegląd i znaczenie.
   
4. Ssaki - cechy, przegląd i znaczenie, środowisko życia.
   
5. Ochrona kręgowców w Polsce.

Szkoła podstawowa: KLASA 7

I. Zakrest tematyczny klasy 6 szkoły podstawowej oraz:
II. Układ oddechowy:
1. Budowa i rola układu oddechowego:

• drogi oddechowe;
  
• narząd wymiany gazowej - płuca;
  
• związek budowy narządów układu oddechowego z pełnionymi przez nie funkcjami;
  
• powstawanie głosu;

2. Mechanizm wymiany gazowej:

• mechanizm wentylacji płuc;
  
• skład powietrza wdychanego i wydychanego;
  
• wymiana gazowa w płucach;
  
• wymiana gazowa w tkankach;

3. Oddychanie komórkowe:

• mitochondria - organelle oddychania komórkowego;
  
• substraty i produkty oddychania komórkowego;
  
• ATP;
  
• sposoby wykorzystania energii przez organizm;

4. Higiena i choroby układu oddechowego.
III. Układ wydalniczy:
1. Budowa i działanie układu wydalniczego:

• wydalanie a defekacja;
  
• narządy układu wydalniczego - budowa i funkcje;
  
• wydalanie produktów przemiany materii;
  
• budowa i działanie nefronu;
  
• etapy powstawania moczu;

2. Higiena i choroby układu wydalniczego.
IV. Regulacja nerwowo - hormonalna:
1. Budowa i funkcjonowanie układu dokrewnego:

• hormony - produkty wydzielania gruczołów dokrewnych;
  
• klasyfikacja gruczołów na gruczoły zewnątrzwydzielnicze i dokrewne (wewnątrzwydzielnicze);
  
• lokalizacja gruczołów dokrewnych w ciele człowieka;
  
• rola hormonów w organizmie człowieka (hormon wzrostu, tyroksyna, insulina, glukagon, estrogen, progesteron, adrenalina, parathormon);
  
• antagonistyczne działanie hormonów;

2. Zaburzenia funkcjonowania układu dokrewnego:

• skutki nadmiaru i niedoboru wybranych hormonów (hormon wzrostu, tyroksyna, insulina, glukagon, estrogen, progesteron, adrenalina, parathormon);

V. Skóra - powłoka organizmu:
1. Budowa i funkcje skóry.
2. Wytwory naskórka.
3. Dolegliwości i choroby skóry.

Szkoła Podstawowa: KLASA 8

I. Zakrest tematyczny klasy 7 szkoły podstawowej oraz:
II. Ekologia:
1. Organizm a środowisko:

• nisza ekologiczna;
  
• siedlisko;
  
• tolerancja ekologiczna;
  
• zakres tolerancji na wybrane czynniki środowiska (woda, temperatura, stężenie soli, światło);
  
• organizmy wskaźnikowe;
  
• skala porostowa;

2. Cechy populacji:

• populacja;
  
• liczebność i zagęszczenie populacji;
  
• czynniki wpływające na liczebność i zagęszczenie populacji;
  
• populacja w przestrzeni;
  
• struktura płciowa i struktura wiekowa płci;

3. Zależności występujące między organizmami:

• oddziaływania antagonistyczne i nieantagonistyczne;
  
• pojęcia: konkurencja, drapieżnictwo, pasożytnictwo, roślinożerność, mutualizm, komensalizm, protookoperacja;
  
• konkurencja: zasoby, o które konkurują organizmy; konkurencja międzygatunkowa i wewnątrzgatunkowa, przykłady konkurencji;
  
• pasożytnictwo: pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne, przystosowania do pasożytniczego trybu życia, przykłady pasożytniczych roślin i grzybów;
  
• drapieżnictwo: przystosowania do trybu życia drapieżnika i ofiary, sposoby polowania i obrony, rośliny drapieżne);
  
• roślinożerność: przykłady roślinożernych roślin i zwierząt, przystosowania przeżuwaczy do roślinożerności, obrona przed roślinożercami);
  
• przykłady organizmów, których łączy zależność nieantagonistyczna;
  
• przykłady organizmów, których łączy zależność antagonistyczna;

4. Czym jest ekosystem?

• składniki ekosystemu;
  
• rodzaje i przykłady ekosystemów;
  
• struktura piętrowa lasu;
  
• sukcesja pierwotna i wtórna;

5. Zależności pokarmowe:

• łańcuch pokarmowy;
  
• podstawowe poziomy troficzne;
  
• rola destruentów w ekosystemie;
  
• sieć pokarmowa;
  
• zakłócenie równowagi ekosystemu;

6. Materia i energia w ekosystemie:

• krążenie materii w przyrodzie;
  
• przepływ energii w ekosystemie;
  
• obieg węgla;
  
• piramidy ekologiczne;

III. Ewolucja życia:
1. Ewolucja i jej dowody: bezpośrednie i pośrednie.
2. Mechanizmy ewolucji.
3. Pochodzenie człowieka.

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 1

1. Autotroficzne odżywianie się organizmów - fotosynteza:

• rodzaje autotrofizmu (fotosynteza, chemosynteza)
• miejsce zachodzenia fazy jasnej i fazy ciemnej fotosyntezy
• rodzaje fotosyntezy (fotosynteza oksygeniczna i fotosynteza anoksygeniczna)
• barwniki fotosynetyczne
• budowa chlorofilu
• badanie wpływu barwy światła na efektywność fotosyntezy
• budowa i funkcje fotosystemów
• przebieg fotosyntezy
• fosforylacja fotosyntetyczna cykliczna i niecykliczna
• badanie syntezy skrobi asymilacyjnej
• fotosynteza anoksygeniczna*
• znaczenie fotosyntezy

2. Autotroficzne odżywianie się organizmów - chemosynteza:

• przebieg chemosyntezy
• rodzaje bakterii przeprowadzających chemosyntezę
• znaczenie chemosyntezy

3. Oddychanie komórkowe. Oddychanie tlenowe:

• rodzaje oddychania komórkowego
• lokalizacja etapów oddychania tlenowego w komórce
• przebieg oddychania tlenowego
• regeneracja NAD+*
• bilans energetyczny oddychania tlenowego
• wpływ wybranych czynników na intensywność oddychania tlenowego
• wydzielanie dwutlenku węgla i pochłanianie tlenu przez kiełkujące nasiona

4. Procesy beztlenowego uzyskiwania energii:

• oddychanie beztlenowe
• fermentacja alkoholowa i fermentacja mlekowa
• zastosowanie fermentacji alkoholowej i mlekowej
• zysk energetyczny procesów beztlenowych
• wydzielanie dwutlenku węgla podczas fermentacji alkoholowej

5. Inne procesy metaboliczne:

• metabolizm sacharydów (glikogenoliza, glukoneogeneza)
• szlaki glukoneogenezy w organizmie człowieka
• metabolizm tłuszczów u zwierząt (katabolizm i anabolizm)
• przebieg β-oksydacji
• metabolizm aminokwasów i białek (anabolizm i katabolizm)
• transport amoniaku i cykl mocznikowy
• wiązanie azotu atmosferycznego i przystosowanie sinic i bakterii z rodzaju Rhizobium do asymilacji azotu

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 2

I. RÓŻNORODNOŚĆ ZWIERZĄT

1. Kryteria klasyfikacji zwierząt:

• kryteria i podział królestwa zwierząt
• zwierzęta beztkankowe i tkankowe
• rozwój zarodkowy zwierząt (bruzdkowanie, gastrulacja, histogeneza, organogeneza)
• rodzaje bruzdkowania
• zwierzęta pierwouste i wtórouste
• jamy ciała zwierząt
• wydalanie azotowych produktów przemiany materii
• symetria ciała zwierząt

2. Gąbki - zwierzęta beztkankowe:

• ogólna budowa ciała gąbek
• typy budowy gąbek
• czynności życiowe gąbek
• znaczenie gąbek w przyrodzie i dla człowieka

3. Tkanki zwierzęce. Tkanka nabłonkowa:

• rodzaje tkanek zwierzęcych
• pochodzenie tkanek zwierzęcych
• budowa tkanki nabłonkowej
• funkcje tkanki nabłonkowej
• połączenia międzykomórkowe u zwierząt
• związek między budową a funkcją nabłonków
• rodzaje nabłonków

4. Tkanka łączna:

• cechy tkanki łącznej
• rodzaje tkanek łącznych
• białka tkanki łącznej*
• rodzaje tkanki łącznej właściwej
• tkanka łączna podporowa
• krew, limfa i hemolimfa

5. Tkanki pobudliwe - nerwowa i mięśniowa:

• tkanka nerwowa
• budowa neuronów
• funkcjonowanie neuronów
• synapsy chemiczne
• łuk odruchowy
• tkanka mięśniowa
• skurcz mięśnia szkieletowego
• rodzaje tkanki mięśniowej
• ruch mięśniowy
• rodzaje ruchu lokomotorycznego
• poziomy organizacji ciała (tkanka, narząd, układ narządów)

6. Parzydełkowce - tkankowe zwierzęta dwuwarstwowe:

• ogólna budowa ciała parzydełkowców
• budowa wewnętrzna parzydełkowców
• budowa i działanie komórek parzydełkowych
• budowa ściany ciała parzydełkowców
• różnorodność parzydełkowców*
• podstawowe czynności życiowe parzydełkowców
• przemiana pokoleń u parzydełkowców
• znaczenie parzydełkowców w przyrodzie i dla człowieka

7. Płazińce - zwierzęta spłaszczone grzbieto-brzusznie:

• podział systematyczny płazińców (wirkoształtne, przywry, tasiemce)
• ogólna budowa ciała płazińców
• pokrycie ciała płazińców
• układ pokarmowy płazińców
• oddychanie płazińców
• transport substancji u płazińców
• układ nerwowy płazińców
• układ wydalniczy płazińców
• rozmnażanie się i rozwój płazińców
• cykle rozwojowe wybranych płazińców (motylicy wątrobowej, tasiemca nieuzbrojonego, tasiemca uzbrojonego, bruzdogłowca szerokiego)
• przystosowania tasiemców do pasożytnictwa
• znaczenie płazińców w przyrodzie i dla człowieka

8. Wrotki - zwierzęta z aparatem rzęskowym:

• ogólna budowa ciała wrotków
• różnorodność wrotków
• pokrycie ciała wrotków
• budowa wewnętrzna wrotków
• układ mięśniowy wrotków
• podstawowe czynności życiowe wrotków
• heterogonia u wrotków
• znaczenie wrotków w przyrodzie i dla człowieka

9. Nicienie - zwierzęta o obłym, nieczłonowanym ciele:

• ogólna budowa ciała nicieni
• pokrycie ciała nicieni
• budowa wewnętrzna nicieni
• układ pokarmowy nicieni
• oddychanie nicieni
• transport substancji u nicieni
• układ wydalniczy nicieni
• rozmnażanie się i rozwój nicieni
• cykle rozwojowe nicieni (glisty ludzkiej i włośnia krętego)
• tęgoryjce - groźne pasożyty kręgowców*
• znaczenie nicieni w przyrodzie i dla człowieka

10. Pierścienice - bezkręgowce o wyraźnej metamerii:

• budowa ciała pierścienic
• różnorodność pierścienic
• pokrycie ciała pierścienic
• układ pokarmowy pierścienic
• wymiana gazowa pierścienic
• układ krwionośny pierścienic
• układ wydalniczy pierścienic
• rozmnażanie się i rozwój pierścienic
• cykl rozwojowy dżdżownicy ziemnej
• charakterystyka pijawek
• znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka

11. Stawonogi - zwierzęta o członowanych odnóżach:

• ogólna budowa ciała stawonogów
• porównanie budowy morfologicznej wybranych grup stawonogów (skorupiaki, szczękoczułkopodobne, tchawkodyszne)
• budowa morfologiczna wybranych grup stawonogów
• modyfikacje odnóży u owadów
• pokrycie ciała stawonogów
• skrzydła owadów
• ruch stawonogów
• budowa wewnętrzna stawonogów
• układ pokarmowy i odżywianie się stawonogów
• układ oddechowy i narządy oddechowe stawonogów
• układ krwionośny stawonogów
• układ nerwowy stawonogów
• narządy zmysłów stawonogów
• układ wydalniczy stawonogów
• rozmnażanie się i rozwój stawonogów
• przeobrażenie niezupełne i zupełne
• hormonalna regulacja linienia u owadów

12. Różnorodność i znaczenie stawonogów:

• charakterystyka skorupiaków, szczękoczułkopodobnych i tchawkodysznych
• przedstawiciele poszczególnych grup stawonogów
• znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowieka

13. Mięczaki - zwierzęta o miękkim, niesegmentowanym ciele:

• ogólna budowa ciała mięczaków
• budowa morfologiczna wybranych grup mięczaków
• pokrycie ciała mięczaków
• układ pokarmowy mięczaków
• układ oddechowy mięczaków
• układ krwionośny mięczaków
• układ nerwowy mięczaków
• układ wydalniczy mięczaków
• rozmnażanie się i rozwój mięczaków
• znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka

14. Szkarłupnie - bezkręgowe zwierzęta wtórouste:

• ogólna budowa ciała szkarłupni
• pokrycie ciała szkarłupni
• układ pokarmowy szkarłupni
• transport substancji u szkarłupni
• układ nerwowy szkarłupni
• wydalanie i osmoregulacja szkarłupni
• rozmnażanie się i rozwój szkarłupni
• szkarłupnie jako nietypowe bezkręgowce
• różnorodność szkarłupni*
• znaczenie szkarłupni w przyrodzie i dla człowieka

II. RÓŻNORODNOŚĆ STRUNOWCÓW

1. Charakterystyka strunowców:

• cechy wspólne strunowców
• plan budowy bezkręgowców i strunowców
• drzewo rodowe strunowców
• lancetnik - przykład strunowców
• budowa i funkcjonowanie lancetnika jako przykład strunowca
• charakterystyka osłonic

2. Cechy charakterystyczne kręgowców:

• cechy kręgowców
• cechy różniące główne grupy kręgowców
• ewolucja łuków skrzelowych u kręgowców
• wybrane cechy budowy kręgowców (układy: nerwowy, szkieletowy, mięśniowy, oddechowy, krwionośny oraz skóra)
• temperatura ciała kręgowców
• krągłouste

3. Ryby - żuchwowce pierwotnie wodne:

• ogólna budowa ciała ryb
• pokrycie ciała ryb
• kształt ciała ryb
• różnorodność ryb
• układ szkieletowy ryb
• układ pokarmowy ryb
• układ oddechowy ryb
• mechanizmy wspomagające wymianę gazową (działanie pokryw skrzelowych i tryskawki, mechanizm przeciwprądów)
• pęcherz pławny
• układ krwionośny ryb
• układ nerwowy ryb
• narządy zmysłów ryb
• układ wydalniczy ryb
• osmoregulacja u ryb
• rozmnażanie się i rozwój ryb
• wędrówki ryb
• przystosowania ryb do życia w wodzie
• znaczenie ryb w przyrodzie i dla człowieka

4. Płazy - kręgowce dwuśrodowiskowe:

• pokrycie ciała płazów
• różnorodność płazów
• układ szkieletowy płazów
• poruszanie się płazów
• układ pokarmowy płazów
• układ oddechowy płazów
• mechanizm wentylacji płuc u płazów
• układ krwionośny płazów
• układ nerwowy płazów
• narządy zmysłów płazów
• układ wydalniczy płazów
• rozmnażanie się i rozwój płazów
• przystosowania płazów do życia w dwóch środowiskach
• znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka

5. Gady - pierwsze owodniowce:

• klasyfikacja gadów
• pokrycie ciała gadów
• układ szkieletowy gadów
• układ pokarmowy gadów
• układ oddechowy gadów
• układ krwionośny gadów
• układ nerwowy gadów
• układ wydalniczy gadów
• rozmnażanie się i rozwój gadów
• przystosowania gadów do życia na lądzie
• błony płodowe u gadów
• różnorodność gadów
• gady jako zwierzęta zmiennocieplne (hibernacja, estywacja)
• znaczenie gadów w przyrodzie i dla człowieka

6. Ptaki - latające zwierzęta pokryte piórami:

• środowisko życia ptaków
• pokrycie ciała ptaków
• budowa i rodzaje piór
• układ szkieletowy ptaków
• układ pokarmowy ptaków
• przystosowania ptaków do różnych sposobów odżywiania się
• układ oddechowy
• wentylacja płuc u ptaków
• układ krwionośny ptaków
• układ nerwowy ptaków
• narządy zmysłów ptaków
• układ wydalniczy ptaków
• układ rozrodczy ptaków
• budowa jaja ptaka
• wędrówki ptaków
• przystosowania ptaków do lotu
• ptaki niezdolne do lotu
• znaczenie ptaków w przyrodzie i dla człowieka

7. Ssaki - kręgowce wszechstronne i ekspansywne:

• cechy charakterystyczne ssaków
• pokrycie ciała ssaków
• układ szkieletowy ssaków
• układ pokarmowy ssaków
• układ oddechowy ssaków
• układ krwionośny ssaków
• układ nerwowy ssaków
• narządy zmysłów ssaków
• układ wydalniczy ssaków
• rozmnażanie się i rozwój ssaków
• potrzeby energetyczne ssaków
• termoregulacja u ssaków
• ssaki - zwierzęta stałocieplne
• różnorodność ssaków (prassaki, ssaki niższe, łożyskowce)
• przystosowania ssaków do życia w różnych środowiskach
• ewolucja ssaków (stekowce i torbacze)*
• znaczenie ssaków w przyrodzie

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 3

I. UKŁAD NERWOWY

1. Budowa i działanie układu nerwowego:

• budowa i funkcje układu nerwowego
• budowa i rodzaje neuronów
• rola komórek glejowych
• pobudliwość komórek nerwowych
• powstawanie i mechanizm przewodzenia impulsu nerwowego
• cechy potencjału czynnościowego
• neurony z włóknami mielinowymi i bezmielinowymi
• neuroprzekaźniki
• budowa i działanie synapsy chemicznej i synapsy elektrycznej

2. Ośrodkowy układ nerwowy:

• budowa ośrodkowego układu nerwowego
• budowa i funkcje mózgowia
• budowa i funkcje mózgu
• ośrodki korowe
• układ limbiczny
• budowa i funkcja rdzenia kręgowego
• skład i funkcja płynu mózgowo-rdzeniowego
• rodzaje i funkcje opon mózgowo-rdzeniowych

3. Obwodowy układ nerwowy:

• budowa i funkcje obwodowego układu nerwowego
• budowa, rodzaje i podział nerwów
• łuk odruchowy
• rodzaje odruchów (monosynaptyczny i polisynaptyczny)
• odruchy warunkowe
• odruchy bezwarunkowe
• powstawanie odruchów bezwarunkowych
• odruch uczenia się
• pamięć i jej rodzaje
• myślenie i inteligencja

4. Autonomiczny układ nerwowy:

• funkcjonalny podział układu nerwowego
• budowa i funkcja autonomicznego układu nerwowego
• rola układu autonomicznego w utrzymaniu homeostazy
• lokalizacja struktur nerwowych autonomicznego układu nerwowego

5. Higiena i choroby układu nerwowego:

• higiena układu nerwowego
• fazy snu
• biologiczne znaczenie snu
• wpływ substancji psychoaktywnych
• mechanizm uzależnienia
• skutki uzależnień
• choroby neurologiczne
• diagnostyka chorób układu nerwowego

II. NARZĄDY ZMYSŁÓW

1. Narządy zmysłów u zwierząt:

• receptory
• podział receptorów
• narządy zmysłów u zwierząt
• zmysł dotyku
• zmysł wzroku
• ewolucja oka
• linia boczna u ryb
• zmysł słuchu równowagi
• zmysł węchu i smaku

2. Budowa i działanie narządu wzroku:

• budowa gałki ocznej
• budowa i rola siatkówki
• aparat ochronny gałki ocznej
• mechanizm widzenia
• droga światła w oku
• droga impulsu do ośrodka wzroku w korze mózgowej
• procesy chemiczne w fotoreceptorach
• akomodacja i adaptacja oka
• widzenie przestrzenne
• wady wzroku
• choroby oczu
• higiena narządu wzroku

3. Ucho - narząd słuchu i równowagi:

• budowa i funkcje ucha
• narząd spiralny (Cortiego) jako właściwy narząd słuchu
• błędnik kostny i błędnik błoniasty
• budowa narządu równowagi
• funkcjonowanie narządu równowagi
• droga fali dźwiękowej
• powstawanie wrażeń słuchowych choroba lokomocyjna
• negatywny wpływ hałasu na zdrowie

4. Narządy smaku oraz węchu:

• budowa i funkcje narządu smaku
• mechanizm powstawania wrażeń smakowych
• budowa i funkcje narządu węchu
• powstawanie wrażeń węchowych

III. UKŁAD HORMONALNY

1. Układ hormonalny u zwierząt:

• funkcje układu hormonalnego u zwierząt
• gruczoły endokrynne i gruczoły egzokrynne
• feromony
• porównanie układu nerwowego z układem hormonalnym
• regulacja hormonalna przeobrażenia u owadów

2. Budowa i rola układu hormonalnego:

• funkcje układu hormonalnego
• gruczoły zewnątrzwydzielnicze i wewnątrzwydzielnicze
• kryteria podziału hormonów
• podział hormonów ze względu na budowę chemiczną
• podział hormonów ze względu na miejsce i zakres działania
• podział hormonów ze względu na mechanizm ich działania
• hormony tkankowe i ich działanie
• sposób działania hormonów
• gruczoły dokrewne i ich hormony
• hormony osi: podwzgórze - przysadka - tkanka docelowa oraz mechanizm ich współdziałania
• rola podwzgórza i przysadki w utrzymaniu homeostazy
• hormony gruczołów dokrewnych niezależnych od przysadki i ich funkcje
• trzustka i jej hormony
• regulacja hormonalna rytmu dobowego, tempa metabolizmu i wzrostu organizmu
• mechanizm działania hormonów białkowych
• mechanizm działania hormonów steroidowych

3. Regulacja wydzielania hormonów:

• antagonistyczne działanie hormonów
• rola podwzgórza i przysadki w regulacji hormonalnej
• hormony uwalniające (liberyny) i hormony hamujące (statyny)
• rola podwzgórza i przysadki w koordynacji pracy układów hormonalnego i nerwowego
• ujemne sprzężenie zwrotne w regulacji wydzielania hormonów tarczycy, kory nadnerczy i gonad

4. Nadczynność i niedoczynność gruczołów dokrewnych. Stres:

• przyczyny zaburzeń hormonalnych
• diagnostyka i leczenie zaburzeń układu hormonalnego
• nadczynność i niedoczynność gruczołów dokrewnych
• wybrane choroby spowodowane nadczynnością i niedoczynnością gruczołów
• stres - definicja, przyczyna
• przebieg reakcji stresowej
• stres krótkotrwały i stres długotrwały
• stresory
• rola podwzgórza w reakcji stresowej
• sposoby radzenia sobie ze stresem
• cukrzyca