Olimpiada Olimpus w sesji zimowej z biologii przeznaczona jest dla uczniów klas V-VIII szkoły podstawowej oraz I-III liceum ogólnokształcącego i ma zasięg ogólnopolski. Test olimpiady składa się z 30 pytań i podanych do nich 4 odpowiedzi. W testach z sesji zimowej tylko jedna z podanych odpowiedzi może być poprawna.
Olimpiada z biologii sprawdza wiedzę uczniów w zakresie znajomości anatomii, botaniki, zoologii. Pozwala również urozmaicić zajęcia lekcyjne oraz stanowi zewnętrzne źródło oceny poziomu wiedzy uczniów.
Testy z biologii dla szkoły średniej obejmują treści nauczania w zakresie rozszerzonym.
Zgodnie z zasadą kumulatywności wiedzy i umiejętności, na każdym etapie edukacyjnym uwzględniane są treści z poprzednich lat nauki, zgodnie z wymogami podstawy programowej. Oznacza to, że zagadnienia z wcześniejszych testów mogą być ponownie sprawdzane w późniejszych testach.
Szkoła Podstawowa: KLASA 5
- Treści zawarte w programie nauczania przyrody.
- Budowa i różnorodność grzybów.
- Porosty - budowa, występowanie, znaczenie.
- Mchy i rośliny paprociowe.
- Korzeń - organ podziemny rośliny, budowa, funkcje.
- Pęd - budowa i funkcje łodygi.
- Liść jako wytwórnia pokarmu - budowa, funkcje.
- Owoc, kwiat - elementy budowy, funkcje.
- Rodzime drzewa liściaste.
- Sposoby rozprzestrzeniania się nasion.
Szkoła Podstawowa: KLASA 6
- Treści nauczania zawarte w programie nauczania biologii w klasie 5.
- Płazińce.
- Nicienie.
- Pierścienice.
- Stawonogi.
- Płazy i gady - występowanie, środowisko życia, przegląd i znaczenie.
- Ptaki - środowisko życia, przystosowanie, przegląd i znaczenie.
Szkoła Podstawowa: KLASA 7
I. Zagadnienia tematyczne z klasy 6 oraz:
II. Układ pokarmowy:
1. Pokarm - budulec i źródło energii:
- klasyfikacja składników pokarmowych na budulcowe, energetyczne i regulujące;
- budowa składników pokarmowych;
- białka, cukry i tłuszcze w produktach spożywczych;
- znaczenie węglowodanów, białek i tłuszczów w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu.
2. Witaminy, sole mineralne, woda:
- przykłady witamin rozpuszczalnych w wodzie i w tłuszczach;
- witaminy (A, D, E, K, z grupy B, C, H, PP) - występowanie, znaczenie, skutki niedoboru;
- pierwiastki chemiczne w organizmie człowieka (P, Ca, Mg, Fe, J, F) - występowanie, znaczenie, skutki niedoboru;
- woda.
3. Budowa i rola układu pokarmowego:
- odcinki przewodu pokarmowego;
- rozpoznawanie narządów układu pokarmowego;
- budowa i funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego;
- budowa i rodzaje zębów;
- trawienie w poszczególnych odcinkach układu pokarmowego;
- enzymy trawienne;
- gruczoły trawienne.
4. Higiena i choroby układu pokarmowego:
- choroby układu pokarmowego oraz zasady ich profilaktyki;
- konsekwencje niewłaściwego odżywiania;
- indeks masy ciała;
- dieta, rodzaje diet;
- higiena odżywiania się;
- piramida zdrowego żywienia.
III. Układ krążenia:
1. Budowa i funkcje krwi:
- krew jako tkanka płynna;
- skład krwi;
- charakterystyka elementów morfotycznych krwi;
- funkcje składników krwi;
- proces krzepnięcia krwi;
- grupy krwi, krwiodawstwo;
- transfuzja krwi;
- konflikt serologiczny.
2. Krwiobiegi:
- narządy układu krwionośnego;
- krwiobieg duży i krwiobieg mały;
- budowa i funkcje różnych typów naczyń krwionośnych.
3. Budowa i działanie serca:
- budowa i funkcje serca;
- cykl pracy serca;
- tętno i ciśnienie krwi.
4. Higiena i choroby układu krążenia:
- przyczyny chorób układu krwionośnego;
- choroby układu krwionośnego;
- krwotoki.
IV. Układ odpornościowy:
1. Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego:
- budowa i funkcje układu odpornościowego;
- rodzaje odporności: wrodzona i nabyta;
- mechanizmy odporności wrodzonej;
- rodzaje odporności nabytej;
- mechanizmy odporności czynnej i biernej;
- rodzaje leukocytów i ich funkcje.
Szkoła Podstawowa: KLASA 8
I. Zagadnienia tematyczne z klasy 7 oraz:
II. Genetyka:
1. Podstawowe prawa dziedziczenia:
- wersje genu: allele dominujące i recesywne;
- fenotyp i genotyp;
- homozygota dominująca i recesywna, heterozygota;
- prawo czystości gamet - krzyżówka genetyczna.
2. Dziedziczenie płci u człowieka:
- zasada dziedziczenia płci;
- rozwiązywanie krzyżówek genetycznych przedstawiających choroby sprzężone z płcią: hemofilię oraz daltonizm;
- genotypy osób zdrowych i chorych na hemofilię i daltonizm.
3. Dziedziczenie grup krwi:
- mechanizm dziedziczenia grup krwi i czynnika Rh;
- rozpoznanie grup krwi na podstawie genotypów;
- ustalenie grupy krwi (fenotypu) dziecka na podstawie znajomości grup krwi ich rodziców;
- ustalenie czynnika Rh dzieci na podstawie znajomości czynnika Rh ich rodziców;
- konflikt serologiczny - krzyżówka genetyczna.
4. Mutacje:
- rodzaje i przyczyny mutacji;
- czynniki mutagenne;
- przykłady chorób uwarunkowanych mutacjami genowymi i chromosomowymi;
- choroby genetyczne (objawy, sposób dziedziczenia, sposób leczenia);
- mechanizm dziedziczenia mukowizcydozy - krzyżówka genetyczna.
III. Ewolucja życia:
1. Ewolucja i jej dowody:
- dowody ewolucji: bezpośrednie i pośrednie;
- skamieniałości;
- ogniwa pośrednie;
- relikty;
- jedność budowy i funkcjonowania;
- narządy szczątkowe;
- rozmieszczenie organizmów;
- struktury homologiczne i analogiczne;
- konwergencja.
2. Mechanizmy ewolucji:
- założenia teorii ewolucji;
- dobór naturalny i sztuczny;
- współczesne spojrzenie na ewolucję.
3. Pochodzenie człowieka:
- systematyka człowieka;
- podobieństwa i różnice między człowiekiem a małpami człekokształtnymi;
- przebieg ewolucji człowieka.
Liceum Ogólnokształcące: KLASA 1
1. Budowa i funkcja kwasów nukleinowych:
- budowa i funkcje nukleotydów
- rodzaje nukleotydów
- dinukleotydy a witaminy*
- rodzaje kwasów nukleinowych
- zasada komplementarności
- budowa i funkcje DNA
- replikacja DNA
- budowa i funkcje RNA
2. Budowa i właściwości komórki:
- budowa i funkcje komórki; rodzaje komórek:
- poziomy organizacji komórkowej organizmów
- rozmiary i kształty komórek
- rodzaje komórek (prokariotyczne, eukariotyczne) i ich budowa
- rodzaje komórek eukariotycznych (roślinna, zwierzęca, grzybowa)
- komórki wyspecjalizowane
- przedziały komórkowe - błony biologiczne:
- funkcje błon biologicznych
- budowa błon biologicznych
- białka błonowe
- właściwości błon biologicznych - transport przez błony biologiczne:
- rodzaje transportu przez błony (transport bierny i transport czynny)
- osmoza w komórkach zwierzęcej i roślinnej
- plazmoliza i deplazmoliza
- odróżnianie substancji osmotycznie czynnych od substancji osmotycznie biernych
- transport przez błony biologiczne z udziałem białek błonowych
- transport pęcherzykowy - jądro komórkowe; cytozol:
- budowa jądra komórkowego
- upakowanie DNA w jądrze komórkowym
- funkcje jądra komórkowego
- transport przez pory jądrowe*
- cytozol - struktury cytoszkieletu (filamenty aktynowe, filamenty pośrednie, mikrotubule)
- komórkowe szlaki transportu*
- ruch cytozolu
- rzęski i wici - mitochondria i plastydy; teoria endosymbiozy:
- budowa i funkcje mitochondriów
- rodzaje plastydów
- cechy, funkcje i występowanie plastydów
- budowa chloroplastów
- obserwacja plastydów
- teoria endosymbiozy
- organella półautonomiczne - struktury komórkowe otoczone jedną błoną i rybosomy:
- budowa siateczki śródplazmatycznej
- funkcje siateczek śródplazmatycznych gładkiej i szorstkiej
- budowa rybosomów
- klasyfikacja rybosomów
- rodzaje białek wytwarzanych na rybosomach
- transport białek do organelli*
- budowa i funkcje aparatu Golgiego
- budowa i funkcje lizosomów
- rola przedziałów komórkowych w wytwarzaniu hormonów tarczycy*
- funkcje peroksysomu
- funkcje wakuol
- obserwacja kryształów szczawianu wapnia w wakuolach komórek roślinnych - ściana komórkowa:
- funkcje ściany komórkowej
- budowa ściany komórkowej roślin
- związki modyfikujące ściany komórkowe
- połączenia międzykomórkowe u roślin - cykl komórkowy; mitoza:
- cykl życiowy komórki eukariotycznej
- chromosomy homologiczne
- przebieg cyklu komórkowego
- zmiany zawartości DNA w cyklu komórkowym
- układ kontroli cyklu komórkowego*
- zaburzenia cyklu komórkowego
- przebieg i znaczenie mitozy
- wrzeciono kariokinetyczne
- cytokineza w komórkach zwierzęcych i roślinnych
- apoptoza i jej przebieg
- podział prosty komórki bakterii* - mejoza:
- przebieg i znaczenie mejozy
- przebieg procesu crossing-over
- zmiany zawartości DNA w komórce ulegającej mejozie
- porównanie mitozy z mejozą
- zmiany zawartości DNA podczas zapłodnienia
Liceum Ogólnokształcące: KLASA 2
1. Zarodek - początkowe stadium sporofitu roślin:
- budowa i funkcje nasienia oraz jego elementów
- budowa zarodków roślin nasiennych
- kiełkowanie nasienia
2. Korzeń - organ podziemny rośliny:
- budowa i funkcje korzenia
- rodzaje systemów korzeniowych
- strefy korzenia
- tkanki pierwotne korzenia
- budowa pierwotna korzenia
- budowa wtórna korzenia
- etapy wtórnego przyrostu korzenia na grubość
- korzenie przybyszowe
- modyfikacje korzeni (powietrzne, podporowe, spichrzowe, czepne, ssawki, oddechowe)
3. Pęd. Budowa i funkcje łodygi:
- funkcje łodygi
- budowa pierwotna łodygi
- różnice w budowie łodygi paproci i roślin okrytozalążkowych
- budowa wtórna łodygi
- etapy wtórnego przyrostu łodygi na grubość
- łodygi zielne i zdrewniałe
- modyfikacje budowy łodyg (bulwy, rozłogi, kłącza, czepne, ciernie, spichrzowe)
4. Budowa i funkcje liści:
- funkcje liści
- budowa morfologiczna liścia
- typy ulistnienia
- budowa anatomiczna liścia
- budowa liścia roślin szpilkowych
- liście różnych form ekologicznych roślin
- modyfikacje liści (pułapkowe, spichrzowe, ciernie, łuskowate, liściaki, wąsy czepne, pochwy kwiatostanowe)
5. Mchy - rośliny o dominującym gametoficie:
- cechy mchów
- budowa mchów
- rozmnażanie się mchów
- cykl rozwojowy płonnika pospolitego
- znaczenie mchów w przyrodzie i dla człowieka
6. Paprotniki - zarodnikowe rośliny naczyniowe:
- cechy paprotników
- różnorodność paproci
- budowa nerecznicy samczej
- cykl rozwojowy narecznicy samczej
- budowa sporofitu skrzypu polnego
- cykl rozwojowy skrzypu polnego
- różnorodność widłakowych
- cykl rozwojowy widliczki ostrozębnej
- znaczenie paprotników w przyrodzie i dla człowieka
7. Rośliny nasienne. Rośliny nagozalążkowe:
- cechy roślin nasiennych
- budowa nagozalążkowych na przykładzie sosny zwyczajnej
- rozmnażanie się nagozalążkowych
- cykl rozwojowy sosny zwyczajnej
- budowa szyszki i nasienia
- znaczenie roślin nagozalążkowych
- w przyrodzie i dla człowieka
8. Rośliny okrytozalążkowe:
- cechy roślin okrytozalążkowych
- formy roślin okrytozalążkowych
- budowa kwiatu obupłciowego okrytozalążkowych
- rodzaje kwiatów
- rodzaje kwiatostanów
- rozmnażanie płciowe roślin okrytozalążkowych
- cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych na przykładzie wiśni ptasiej
- sposoby zapylenia
- samozapylenie a zapylenie krzyżowe
- mechanizmy ochrony przed samozapyleniem
9. Rozprzestrzenianie się roślin okrytozalążkowych:
- budowa i powstawanie owoców
- rodzaje owoców i owocostanów
- budowa ziarniaka
- sposoby rozprzestrzeniania się owoców - samosiewność i obcosiewność
- sposoby rozprzestrzeniania się owoców (przez wiatr, zwierzęta, wodę)
- budowa i rodzaje nasion
- rozmnażanie wegetatywne i jego sposoby
10. Różnorodność i znaczenie roślin okrytozalążkowych:
- rośliny jednoliścienne
- rośliny dwuliścienne
- porównanie roślin jednoliściennych z roślinami dwuliściennymi
- znaczenie roślin okrytozalążkowych w przyrodzie i dla człowieka
Liceum Ogólnokształcące: KLASA 3
1. Układ krążenia u zwierząt:
- płyny ustrojowe
- barwniki oddechowe
- funkcje układu krwionośnego
- otwarty i zamknięty układ krwionośny
- układ krwionośny u bezkręgowców
- układ krwionośny u kręgowców
- budowa serca u kręgowców
- układy krwionośne jednobiegowe i dwubiegowe
- ewolucja układów krwionośnych u strunowców
2. Skład i funkcje krwi:
- skład krwi
- elementy morfotyczne
- osocze
- funkcje krwi
- hematokryt
- krzepnięcie krwi
- rola trombiny w procesie krzepnięcia krwi
- układ grupowy AB0
- przeciwciała i antygeny w grupach krwi A, B, AB, 0
- próba krzyżowa
- konflikt serologiczny w zakresie Rh
3. Budowa i funkcje układu krwionośnego:
- podział układu krążenia
- funkcje układu krwionośnego
- budowa układu krwionośnego
- budowa serca
- zastawki
- rodzaje i budowa naczyń krwionośnych
4. Funkcjonowanie układu krwionośnego:
- funkcjonowanie serca
- układ bodźcowo-przewodzący serca
- automatyzm serca
- regulacja pracy serca
- zjawiska elektryczne w sercu
- cykl pracy serca
- obiegi krwi
- przepływ krwi w żyłach
- ssące działanie przedsionków
- mechanizmy pomp: oddechowej i mięśniowej
- ciśnienie krwi i jego prawidłowa wartość
- tętno
- udział układu krwionośnego w homeostazie - regulacja ciśnienia krwi
- krążenie wieńcowe
- krążenie wątrobowe
5. Układ limfatyczny:
- funkcje układu limfatycznego
- powstawanie i funkcje limfy
- narządy limfatyczne - budowa i funkcje
- naczynia limfatyczne - budowa i funkcje
- funkcjonowanie układu limfatycznego
- współdziałanie układów krwionośnego i limfatycznego
6. Choroby układu krążenia:
- związek między stylem życia a ryzykiem wystąpienia chorób układu krążenia
- badanie krwi i interpretacja jego wyników
- morfologia i lipidogram
- badania diagnostyczne układu krążenia
- choroby układu krążenia
7. Budowa i funkcje układu odpornościowego:
- funkcje układu odpornościowego
- główne układy zgodności tkankowej
- tkanki i narządy układu odpornościowego
- komórki układu odpornościowego
- czynniki humorlane
- budowa, funkcje i swoistość przeciwciał
- białka układu dopełniacza
- białka fazy ostrej
- cytokininy
8. Rodzaje i mechanizmy odporności:
- rodzaje odporności
- odporność nieswoista
- bariery ochronne organizmu
- odporność swoista
- odpowiedź immunologiczna
- odpowiedź komórkowa
- odpowiedź humoralna
- reakcja zapalna i jej przebieg
- rola komórek NK w odpowiedzi komórkowej nieswoistej
- etapy reakcji odpornościowej na przykładzie komórek: nowotworowej i bakteryjnej
- pamięć immunologiczna i jej znaczenie
- pierwotna i wtórna odpowiedź immunologiczna
- szczepienia ochronne
- sposoby nabywania odporności swoistej czynnej i odporności swoistej biernej
9. Zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego:
- zaburzenia funkcjonowania odpowiedzi immunologicznej
- AIDS
- alergia i jej mechanizm
- przeszczepy tkanek i narządów
- immunosupresja i sytuacje wymagające jej zastosowania
- choroby autoimmunologiczne (autoimmunizacyjne)