Biologia - sesja zimowa

Zgodnie z zasadą kumulatywności wiedzy i umiejętności, na każdym etapie edukacyjnym uwzględniane są treści z poprzednich lat nauki, zgodnie z wymogami podstawy programowej. Oznacza to, że zagadnienia z wcześniejszych testów mogą być ponownie sprawdzane w późniejszych testach.

Szkoła Podstawowa: KLASA 5

1. Treści zawarte w programie nauczania przyrody.
2. Budowa i różnorodność grzybów.
   
3. Porosty - budowa, występowanie, znaczenie.
   
4. Mchy i rośliny paprociowe.
   
5. Korzeń - organ podziemny rośliny, budowa, funkcje.
   
6. Pęd - budowa i funkcje łodygi.
   
7. Liść jako wytwórnia pokarmu - budowa, funkcje.
   
8. Owoc, kwiat - elementy budowy, funkcje.
   
9. Rodzime drzewa liściaste.
   
10. Sposoby rozprzestrzeniania się nasion.

Szkoła Podstawowa: KLASA 6

1. Treści nauczania zawarte w programie nauczania biologii w klasie 5.
   
2. Płazińce.
   
3. Nicienie.
   
4. Pierścienice.
   
5. Stawonogi.
   
6. Płazy i gady - występowanie, środowisko życia, przegląd i znaczenie.
   
7. Ptaki - środowisko życia, przystosowanie, przegląd i znaczenie.
   

Szkoła Podstawowa: KLASA 7

I. Zagadnienia tematyczne z klasy 6 oraz:

II. Układ pokarmowy:

1. Pokarm - budulec i źródło energii:

• klasyfikacja składników pokarmowych na budulcowe, energetyczne i regulujące;
  
• budowa składników pokarmowych;
  
• białka, cukry i tłuszcze w produktach spożywczych;
  
• znaczenie węglowodanów, białek i tłuszczów w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu.

2. Witaminy, sole mineralne, woda:

• przykłady witamin rozpuszczalnych w wodzie i w tłuszczach;
  
• witaminy (A, D, E, K, z grupy B, C, H, PP) - występowanie, znaczenie, skutki niedoboru;
  
• pierwiastki chemiczne w organizmie człowieka (P, Ca, Mg, Fe, J, F) - występowanie, znaczenie, skutki niedoboru;
  
• woda.

3. Budowa i rola układu pokarmowego:

• odcinki przewodu pokarmowego;
  
• rozpoznawanie narządów układu pokarmowego;
  
• budowa i funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego;
  
• budowa i rodzaje zębów;
  
• trawienie w poszczególnych odcinkach układu pokarmowego;
  
• enzymy trawienne;
  
• gruczoły trawienne.

4. Higiena i choroby układu pokarmowego:

• choroby układu pokarmowego oraz zasady ich profilaktyki;
  
• konsekwencje niewłaściwego odżywiania;
  
• indeks masy ciała;
  
• dieta, rodzaje diet;
  
• higiena odżywiania się;
  
• piramida zdrowego żywienia.

III. Układ krążenia:

1. Budowa i funkcje krwi:

• krew jako tkanka płynna;
  
• skład krwi;
  
• charakterystyka elementów morfotycznych krwi;
  
• funkcje składników krwi;
  
• proces krzepnięcia krwi;
  
• grupy krwi, krwiodawstwo;
  
• transfuzja krwi;
  
• konflikt serologiczny.

2. Krwiobiegi:

• narządy układu krwionośnego;
  
• krwiobieg duży i krwiobieg mały;
  
• budowa i funkcje różnych typów naczyń krwionośnych.

3. Budowa i działanie serca:

• budowa i funkcje serca;
  
• cykl pracy serca;
  
• tętno i ciśnienie krwi.

4. Higiena i choroby układu krążenia:

• przyczyny chorób układu krwionośnego;
  
• choroby układu krwionośnego;
  
• krwotoki.

IV. Układ odpornościowy:

1. Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego:

• budowa i funkcje układu odpornościowego;
• rodzaje odporności: wrodzona i nabyta;
• mechanizmy odporności wrodzonej;
• rodzaje odporności nabytej;
• mechanizmy odporności czynnej i biernej;
• rodzaje leukocytów i ich funkcje.

Szkoła Podstawowa: KLASA 8

I. Zagadnienia tematyczne z klasy 7 oraz:

II. Genetyka:

1. Podstawowe prawa dziedziczenia:

• wersje genu: allele dominujące i recesywne;
  
• fenotyp i genotyp;
  
• homozygota dominująca i recesywna, heterozygota;
  
• prawo czystości gamet - krzyżówka genetyczna.

2. Dziedziczenie płci u człowieka:

• zasada dziedziczenia płci;
  
• rozwiązywanie krzyżówek genetycznych przedstawiających choroby sprzężone z płcią: hemofilię oraz daltonizm;
  
• genotypy osób zdrowych i chorych na hemofilię i daltonizm.

3. Dziedziczenie grup krwi:

• mechanizm dziedziczenia grup krwi i czynnika Rh;
  
• rozpoznanie grup krwi na podstawie genotypów;
  
• ustalenie grupy krwi (fenotypu) dziecka na podstawie znajomości grup krwi ich rodziców;
  
• ustalenie czynnika Rh dzieci na podstawie znajomości czynnika Rh ich rodziców;
  
• konflikt serologiczny - krzyżówka genetyczna.

4. Mutacje:

• rodzaje i przyczyny mutacji;
  
• czynniki mutagenne;
  
• przykłady chorób uwarunkowanych mutacjami genowymi i chromosomowymi;
  
• choroby genetyczne (objawy, sposób dziedziczenia, sposób leczenia);
  
• mechanizm dziedziczenia mukowizcydozy - krzyżówka genetyczna.

III. Ewolucja życia:

1. Ewolucja i jej dowody:

• dowody ewolucji: bezpośrednie i pośrednie;
  
• skamieniałości;
  
• ogniwa pośrednie;
  
• relikty;
  
• jedność budowy i funkcjonowania;
  
• narządy szczątkowe;
  
• rozmieszczenie organizmów;
  
• struktury homologiczne i analogiczne;
  
• konwergencja.

2. Mechanizmy ewolucji:

• założenia teorii ewolucji;
  
• dobór naturalny i sztuczny;
  
• współczesne spojrzenie na ewolucję.

3. Pochodzenie człowieka:

• systematyka człowieka;
  
• podobieństwa i różnice między człowiekiem a małpami człekokształtnymi;
  
• przebieg ewolucji człowieka.

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 1

1. Budowa i funkcja kwasów nukleinowych:

• budowa i funkcje nukleotydów
• rodzaje nukleotydów
• dinukleotydy a witaminy*
• rodzaje kwasów nukleinowych
• zasada komplementarności
• budowa i funkcje DNA
• replikacja DNA
• budowa i funkcje RNA

2. Budowa i właściwości komórki:

• budowa i funkcje komórki; rodzaje komórek:
  - poziomy organizacji komórkowej organizmów
  - rozmiary i kształty komórek
  - rodzaje komórek (prokariotyczne, eukariotyczne) i ich budowa
  - rodzaje komórek eukariotycznych (roślinna, zwierzęca, grzybowa)
  - komórki wyspecjalizowane
  - przedziały komórkowe
• błony biologiczne:
  - funkcje błon biologicznych
  - budowa błon biologicznych
  - białka błonowe
  - właściwości błon biologicznych
• transport przez błony biologiczne:
  - rodzaje transportu przez błony (transport bierny i transport czynny)
  - osmoza w komórkach zwierzęcej i roślinnej
  - plazmoliza i deplazmoliza
  - odróżnianie substancji osmotycznie czynnych od substancji osmotycznie biernych
  - transport przez błony biologiczne z udziałem białek błonowych
  - transport pęcherzykowy
• jądro komórkowe; cytozol:
  - budowa jądra komórkowego
  - upakowanie DNA w jądrze komórkowym
  - funkcje jądra komórkowego
  - transport przez pory jądrowe*
  - cytozol - struktury cytoszkieletu (filamenty aktynowe, filamenty pośrednie, mikrotubule)
  - komórkowe szlaki transportu*
  - ruch cytozolu
  - rzęski i wici
• mitochondria i plastydy; teoria endosymbiozy:
  - budowa i funkcje mitochondriów
  - rodzaje plastydów
  - cechy, funkcje i występowanie plastydów
  - budowa chloroplastów
  - obserwacja plastydów
  - teoria endosymbiozy
  - organella półautonomiczne
• struktury komórkowe otoczone jedną błoną i rybosomy:
  - budowa siateczki śródplazmatycznej
  - funkcje siateczek śródplazmatycznych gładkiej i szorstkiej
  - budowa rybosomów
  - klasyfikacja rybosomów
  - rodzaje białek wytwarzanych na rybosomach
  - transport białek do organelli*
  - budowa i funkcje aparatu Golgiego
  - budowa i funkcje lizosomów
  - rola przedziałów komórkowych w wytwarzaniu hormonów tarczycy*
  - funkcje peroksysomu
  - funkcje wakuol
  - obserwacja kryształów szczawianu wapnia w wakuolach komórek roślinnych
• ściana komórkowa:
  - funkcje ściany komórkowej
  - budowa ściany komórkowej roślin
  - związki modyfikujące ściany komórkowe
  - połączenia międzykomórkowe u roślin
• cykl komórkowy; mitoza:
  - cykl życiowy komórki eukariotycznej
  - chromosomy homologiczne
  - przebieg cyklu komórkowego
  - zmiany zawartości DNA w cyklu komórkowym
  - układ kontroli cyklu komórkowego*
  - zaburzenia cyklu komórkowego
  - przebieg i znaczenie mitozy
  - wrzeciono kariokinetyczne
  - cytokineza w komórkach zwierzęcych i roślinnych
  - apoptoza i jej przebieg
  - podział prosty komórki bakterii*
• mejoza:
  - przebieg i znaczenie mejozy
  - przebieg procesu crossing-over
  - zmiany zawartości DNA w komórce ulegającej mejozie
  - porównanie mitozy z mejozą
  - zmiany zawartości DNA podczas zapłodnienia

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 2

1. Zarodek - początkowe stadium sporofitu roślin:

• budowa i funkcje nasienia oraz jego elementów
• budowa zarodków roślin nasiennych
• kiełkowanie nasienia

2. Korzeń - organ podziemny rośliny:

• budowa i funkcje korzenia
• rodzaje systemów korzeniowych
• strefy korzenia
• tkanki pierwotne korzenia
• budowa pierwotna korzenia
• budowa wtórna korzenia
• etapy wtórnego przyrostu korzenia na grubość
• korzenie przybyszowe
• modyfikacje korzeni (powietrzne, podporowe, spichrzowe, czepne, ssawki, oddechowe)

3. Pęd. Budowa i funkcje łodygi:

• funkcje łodygi
• budowa pierwotna łodygi
• różnice w budowie łodygi paproci i roślin okrytozalążkowych
• budowa wtórna łodygi
• etapy wtórnego przyrostu łodygi na grubość
• łodygi zielne i zdrewniałe
• modyfikacje budowy łodyg (bulwy, rozłogi, kłącza, czepne, ciernie, spichrzowe)

4. Budowa i funkcje liści:

• funkcje liści
• budowa morfologiczna liścia
• typy ulistnienia
• budowa anatomiczna liścia
• budowa liścia roślin szpilkowych
• liście różnych form ekologicznych roślin
• modyfikacje liści (pułapkowe, spichrzowe, ciernie, łuskowate, liściaki, wąsy czepne, pochwy kwiatostanowe)

5. Mchy - rośliny o dominującym gametoficie:

• cechy mchów
• budowa mchów
• rozmnażanie się mchów
• cykl rozwojowy płonnika pospolitego
• znaczenie mchów w przyrodzie i dla człowieka

6. Paprotniki - zarodnikowe rośliny naczyniowe:

• cechy paprotników
• różnorodność paproci
• budowa nerecznicy samczej
• cykl rozwojowy narecznicy samczej
• budowa sporofitu skrzypu polnego
• cykl rozwojowy skrzypu polnego
• różnorodność widłakowych
• cykl rozwojowy widliczki ostrozębnej
• znaczenie paprotników w przyrodzie i dla człowieka

7. Rośliny nasienne. Rośliny nagozalążkowe:

• cechy roślin nasiennych
• budowa nagozalążkowych na przykładzie sosny zwyczajnej
• rozmnażanie się nagozalążkowych
• cykl rozwojowy sosny zwyczajnej
• budowa szyszki i nasienia
• znaczenie roślin nagozalążkowych
• w przyrodzie i dla człowieka

8. Rośliny okrytozalążkowe:

• cechy roślin okrytozalążkowych
• formy roślin okrytozalążkowych
• budowa kwiatu obupłciowego okrytozalążkowych
• rodzaje kwiatów
• rodzaje kwiatostanów
• rozmnażanie płciowe roślin okrytozalążkowych
• cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych na przykładzie wiśni ptasiej
• sposoby zapylenia
• samozapylenie a zapylenie krzyżowe
• mechanizmy ochrony przed samozapyleniem

9. Rozprzestrzenianie się roślin okrytozalążkowych:

• budowa i powstawanie owoców
• rodzaje owoców i owocostanów
• budowa ziarniaka
• sposoby rozprzestrzeniania się owoców - samosiewność i obcosiewność
• sposoby rozprzestrzeniania się owoców (przez wiatr, zwierzęta, wodę)
• budowa i rodzaje nasion
• rozmnażanie wegetatywne i jego sposoby

10. Różnorodność i znaczenie roślin okrytozalążkowych:

• rośliny jednoliścienne
• rośliny dwuliścienne
• porównanie roślin jednoliściennych z roślinami dwuliściennymi
• znaczenie roślin okrytozalążkowych w przyrodzie i dla człowieka

Liceum Ogólnokształcące: KLASA 3

1. Układ krążenia u zwierząt:

• płyny ustrojowe
• barwniki oddechowe
• funkcje układu krwionośnego
• otwarty i zamknięty układ krwionośny
• układ krwionośny u bezkręgowców
• układ krwionośny u kręgowców
• budowa serca u kręgowców
• układy krwionośne jednobiegowe i dwubiegowe
• ewolucja układów krwionośnych u strunowców

2. Skład i funkcje krwi:

• skład krwi
• elementy morfotyczne
• osocze
• funkcje krwi
• hematokryt
• krzepnięcie krwi
• rola trombiny w procesie krzepnięcia krwi
• układ grupowy AB0
• przeciwciała i antygeny w grupach krwi A, B, AB, 0
• próba krzyżowa
• konflikt serologiczny w zakresie Rh

3. Budowa i funkcje układu krwionośnego:

• podział układu krążenia
• funkcje układu krwionośnego
• budowa układu krwionośnego
• budowa serca
• zastawki
• rodzaje i budowa naczyń krwionośnych

4. Funkcjonowanie układu krwionośnego:

• funkcjonowanie serca
• układ bodźcowo-przewodzący serca
• automatyzm serca
• regulacja pracy serca
• zjawiska elektryczne w sercu
• cykl pracy serca
• obiegi krwi
• przepływ krwi w żyłach
• ssące działanie przedsionków
• mechanizmy pomp: oddechowej i mięśniowej
• ciśnienie krwi i jego prawidłowa wartość
• tętno
• udział układu krwionośnego w homeostazie - regulacja ciśnienia krwi
• krążenie wieńcowe
• krążenie wątrobowe

5. Układ limfatyczny:

• funkcje układu limfatycznego
• powstawanie i funkcje limfy
• narządy limfatyczne - budowa i funkcje
• naczynia limfatyczne - budowa i funkcje
• funkcjonowanie układu limfatycznego
• współdziałanie układów krwionośnego i limfatycznego

6. Choroby układu krążenia:

• związek między stylem życia a ryzykiem wystąpienia chorób układu krążenia
• badanie krwi i interpretacja jego wyników
• morfologia i lipidogram
• badania diagnostyczne układu krążenia
• choroby układu krążenia

7. Budowa i funkcje układu odpornościowego:

• funkcje układu odpornościowego
• główne układy zgodności tkankowej
• tkanki i narządy układu odpornościowego
• komórki układu odpornościowego
• czynniki humorlane
• budowa, funkcje i swoistość przeciwciał
• białka układu dopełniacza
• białka fazy ostrej
• cytokininy

8. Rodzaje i mechanizmy odporności:

• rodzaje odporności
• odporność nieswoista
• bariery ochronne organizmu
• odporność swoista
• odpowiedź immunologiczna
• odpowiedź komórkowa
• odpowiedź humoralna
• reakcja zapalna i jej przebieg
• rola komórek NK w odpowiedzi komórkowej nieswoistej
• etapy reakcji odpornościowej na przykładzie komórek: nowotworowej i bakteryjnej
• pamięć immunologiczna i jej znaczenie
• pierwotna i wtórna odpowiedź immunologiczna
• szczepienia ochronne
• sposoby nabywania odporności swoistej czynnej i odporności swoistej biernej

9. Zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego:

• zaburzenia funkcjonowania odpowiedzi immunologicznej
• AIDS
• alergia i jej mechanizm
• przeszczepy tkanek i narządów
• immunosupresja i sytuacje wymagające jej zastosowania
• choroby autoimmunologiczne (autoimmunizacyjne)